Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanma Zorunluluğu

Yazar: Selahattin TUNCER*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın, yazar kasa Pos kullanan işyerlerine hem yazar kasa hem de Pos özellikli Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) kullanma zorunluluğu getirmesiyle, Türkiye yeni bir döneme girmiş bulunuyor. Çünkü bu sistemde hem bankacılık hem de fiş kesme işlemleri bir arada yapılabilecektir. Burada asıl kayıtdışının önlenmesi hedeflenmiştir. Yapılan tahminler tutarsa, Gelir İdaresi Başkanlığı bu reformdan 10 milyar TL’lik bir vergi geliri beklemektedir. Bu açıdan uygulamaya konulan yeni yöntem, büyük önem taşımaktadır.

Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) kullanma zorunluluğu sonunda Türkiye’de 2 milyon 200 bin adet Pos cihazının değiştirileceği anlaşılmaktadır. Halen 5-6 kadar yerli ve yabancı firma yetki belgesi alarak piyasaya Gelir İdaresinden onaylı yeni cihazları sunmuşlar ve ticari bankalar da bu cihazların alınıp kurulması, işletilmesi için ihtiyaç sahibi mükellef firmalara sunmuşlar, bankalar da finansman kolaylıkları sağlamışlardır. Böylece yeni yöntemin kurulup çalışması için, özel sektör kuruluşları da bu yeniliği desteklemişlerdir. Gündelik gazeteler geçen ay bu yeni uygulamanın ilan ve reklamları ile dolup taşmıştır. Bu da işlemin olumlu bir yönü sayılır.

Yazar kasa Pos yönteminin önemli bir özelliği de perakende satış işlemlerinin bir merkezden, çok kolay şekilde ve otomatik şekilde denetlenebilmesidir. Her işlem anında merkezi sisteme aktarıldığı için, bir tuşa basmak suretiyle merkez bunları kolayca görecek ve denetleyebilecektir. Böylece perakende sektörü sıkı bir disiplin ve düzen altına alınmış olacaktır.

Bu girişten anlaşılacağı gibi Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) kullanma zorunluluğu renkli, hareketli ve güncel bir vergi konusudur. Günlük sözlü ve yazılı medya konuyu işledi, işin “güncel” yönünü kamuoyuna aktardı ve görevini yaptı. Unutmamak gerekir ki, konunun bir de vergi hukuku ve mevzuat yönü var. Vergi mükellefini ilgilendiren asıl konu uygulamanın bu mevzuat yönüdür. Yayınları taradım ve konuda derli toplu bir yayına rastlayamadım. Bunun nedeni biraz da yasal düzenlemenin geniş bir zaman aralığına yayılmış olmasıdır.

İzin verirseniz bu yazı çerçevesinde Yazar Kasa Pos uygulamasının dayandığı yasa ve genel tebliğleri ele almak, konunun vergi uygulaması ve denetimi ve cezai hükümlerle birlikte açıklamak ve sistemi bir değerlendirmeye tabi tutmak istiyoruz.

II- YASAL DÜZENLEME

Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) kullanma zorunluluğu ile ilgili yasal düzenleme oldukça dağınık, birbirinden ayrı, kanun ve genel tebliğler ile yapılmıştır. Bunları tarih sırasına göre şöyle sıralayabiliriz.

A- 06.12.1984 TARİH VE KDV MÜKELLEFLERİNİN ÖDEME KAYDEDİCİ CİHAZLARI KULLANMA MECBURİYETİ HAKKINDA 3100 NO.LU KANUN

1984 yılı sonunda kabul edilen bu Yasa gereğince, satışı yapılan malları aynen veya işlendikten sonra satışını yapanlar dışındaki kimselere satan veya aynı kimselere hizmet veren birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, bu Kanun’a göre, ödeme kaydedici cihaz kullanmak mecburiyetindedirler.

Bu yasal düzenlemeye göre,  ödeme kaydedici cihazlar kullanılarak verilen satış fişleri ve rulolar yukarıda açıklanan mükelleflerin fatura vermek zorunda olmadıkları, satışlarının ve yaptıkları işlerin belgelenmesinde kullanılır. Bunlar da fatura düzenleme sınırı ise bilindiği gibi 800 TL olarak belirlenmiştir.

3100 sayılı Kanun, 12 ana ve 1 geçici maddeden oluşmakta olup zaman içinde bazı maddeleri değişikliğe uğramış ve ayrıca uygulaması ile ilgili olarak birçok genel tebliğ yayımlanmıştır. Bunlar üzerinde, yeri ve sırası gelince durulacaktır.

B- 04.01.1961 TARİH VE 213 SAYILI VUK MÜK. MADDE 257

Bu mükerrer madde Vergi Usul Kanunu’na 1998 tarih ve 4369 sayılı Yasa ile eklenmiştir. VUK Mük. md. 257’ye göre, Maliye Bakanlığı’na verilen yetkiye dayanılarak, perakende teslimlerde bulunan veya hizmet ifa eden birinci ve ikinci sınıf tüccarlara Vergi Usul Kanunu’na göre fatura vermek zorunda olmadıkları mal satışları veya hizmet ifalarının vergilendirilmesinde 3100 sayılı Kanun’a göre kullanmak zorunda oldukları ödeme kaydedici cihazlarının yerine “Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC)” kullanma mecburiyeti getirilmiştir. Kademeli bir geçiş öngörülen bu süreçle ilgili olarak, 426 ve 427 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğleri ile 69 ve 70 No.lu 3100 sayılı Kanun tebliğlerine göre işlem yapılacaktır.

C- 426 VE 427 NO.LU VERGİ USUL KANUNU GENEL TEBLİĞLERİ

426 Seri No.lu Tebliğ, 15.06.2013 tarih ve 28676 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Yeni nesil ödeme kaydedici cihazların kullanma mecburiyeti ve onaylanmasına dair usul ve esaslar bu Tebliğ’de belirlendiği için önemli bir yasal düzenleme sayılır. Daha sonra yayımlanan 427 sayılı VUK Genel Tebliği ile uygulama tarihini 1 Ekim 2013 tarihine uzatan Tebliği de, bu kategoriye eklemek gerekecektir.

III- UYGULAMA ESASLARI

Yasal düzenlemeyi yukarıda kısaca açıkladıktan sonra yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanma zorunluluğuna ait uygulama ilke ve esaslarına geçebiliriz. Buna göre;

A- YETKİ VE DAYANAK

Önce 1984 tarih ve 3100 sayılı Yasa ve sonra da 1961 tarih ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257. maddesi Maliye Bakanlığı’na mükelleflerin kullanacağı muhasebe sisteminin usul ve esasları, tutulması gerekli defter ve belgelerin türü, kayıt düzeni, tasdiki, muhafaza ve ibrazı, bunlara ilaveten vergi güvenliğini sağlamak için elektrikli, elektronik, manyetik ve benzeri cihaz ve sistemleri kullandırmaya zorunluluk getirmeye yetkili kılınmıştır. İşte Maliye Bakanlığı kanunlarla aldığı bu yetkiye dayanarak, yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanma zorunluluğunu kademeli olarak uygulamaya koymuştur.

Aşağıda bu zorunluluğun kapsamını, ilke ve esaslarını açıklamaya çalışacağız.

B- MECBURİYETİN KAPSAMI VE BAŞLAMA TARİHİ

İlke olarak, 3100 sayılı Yasa ve ilgili mevzuat gereğince, ödeme kaydedici cihaz kullanmak zorunda olan mükelleflerin, 426 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği gereğince, Yeni Nesil EFT-POS özellikli ödeme kaydedici cihazlara geçmesi 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren başlaması gerekirken, 427 Seri No.lu VUK Genel Tebliği ile 1 Ekim 2013 tarihine ertelenmiştir. Bu Tebliğ kapsamında yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanmak mecburiyetinde olan mükelleflerden, belirli bir tür cihaz kullanma zorunluluğu getirilenler, alış faturasının düzenlendiği tarihten itibaren 90 gün içerisinde, diğer mükellefler ise alış faturasının düzenlendiği tarihten itibaren, 30 gün içerisinde bağlı bulundukları vergi dairesine bir dilekçe ile alış faturası örneği, cihaz sicil no.su, cihazdan alınan bir fiş örneği de dahil olarak gerekli belgeleri eklemek suretiyle müracaat ederek cihazlarını kayıt ettirmek zorundadırlar. Ayrıca mükelleflerin kayıt işlemi ile birlikte, söz konusu süre içerisinde her bir cihaz için ayrı ayrı olmak üzere, ödeme kaydedici cihazlara ait levhayı vergi dairelerinden alarak işyerlerinde muhafaza etmeleri gerekir.

C- ÖDEME KAYDEDİCİ CİHAZ KULLANMA ZORUNLULUĞUNDA KAPSAM DIŞINDA KALANLAR

Ödeme kaydedici cihaz kullanımı ile ilgili kapsamı yukarıda ayrıntılı şekilde açıklamış bulunuyoruz. Fakat 3100 sayılı Yasa’nın 1. maddesine göre, ödeme kaydedici cihazların kullanma zorunluluğu Maliye Bakanlığı’nca belirlenen faaliyetlerle uğraşanlar hakkında uygulanmayacağı da hükme bağlanmıştır. Buna göre bakanlık bu yetkisini ayrı zamanlarda yayımladığı Tebliğlerle kullanmaktadır.

Bu düzenlemeler kapsamında; kara, hava, deniz ve demiryolları ile yapılan yük ve yolcu taşımacılığı nakliye komisyonculuğu faaliyetinde bulunanlar, hizmet ifaları ve satışlarını genel olarak fatura ile belgelendirmeleri ve VUK’da yer alan düzenlemelere uymaları koşulu ile ödeme kaydedici cihaz kullanma zorunluluğu dışında bırakılmıştır.

D- BİLET DÜZENLEYEN CİHAZ KULLANANLARIN DURUMU

3100 sayılı Kanunla ilgili genel tebliğlere göre, ihtiyari olarak sinema giriş bileti veya yolcu taşıma bileti düzenleyen cihaz kullanan mükellefler 01.01.2016 tarihinden itibaren yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanmak zorundadırlar. Ancak bu cihazların, onaylanmış olması koşulu ile sinema giriş bileti veya yolcu taşıma bileti düzenleyebilecek şekilde dizayn edilip üretilmesi veya ithal edilmesi gerekir.

E- YENİ NESİL ÖDEME KAYDEDİCİ CİHAZLARIN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE ONAY BELGESİ

426 Seri No.lu VUK Genel Tebliği’nin 5. bölümünde yeni nesil ödeme kaydedici cihazların teknik özellikleri ve bunların kullanılması için imalatçı ve ithalatçı firmalar tarafından alınacak onay belgesi için gerekli prosedür, başvuru, teknik belgelerin dökümü ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Bu yazımız çerçevesinde, bunların açıklanmasını gereksiz görüyoruz. Sonuç olarak Maliye Bakanlığı’nca, yapılan olumlu ve sonuçlanmış olan firmalara, yetkili kurumlarca yapılan teknik incelemelerin de yine olumlu sonuçlanması halinde, cihazların marka ve modelleri itibariyle onay belgesi verilir. Firmalar onay belgesi almamış olan cihazları kullanamazlar.

F- YAZAR KASA-POS DEĞİŞİKLİĞİ İLE İLGİLİ SAYISAL VERİLER

1 Ekim 2013’te yürürlüğe girmiş olan yasal değişiklik gereğince eski model yazar kasalar artık tarihe karışıyor. Bunların yerine Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) veya daha kısa deyimle Yazar Kasa-POS cihazları birleştirilerek, kullanılması zorunlu hale gelmiştir. Burada temel amaç kayıt dışı ile mücadele ve yasal olmayan yolun kapatılmasıdır. Söz konusu bu uygulama ile yaklaşık 2 milyon 200 bin adet eski yazar kasa ve POS cihazının değiştirileceği ve bununla önemli bir hamle yapılacağı tahmin edilmektedir. Gelir İdaresi Başkanlığı bu temel değişiklikten sonra vergi gelirlerinde yaklaşık 10 milyar TL’lik bir artış beklemektedir. Bu açıdan girişilen bu operasyon önem kazanmaktadır.

G- CEZAİ HÜKÜMLER

Cezai hükümlere gelince 1 Ekim 2013 tarihine kadar cihaz almamış veya cihaz aldığını kanıtlayamayan faturası elinde olmayan esnafa ise, 600-1.200 arasında özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

2016 yılbaşı itibariyle tüm işyerleri yeni nesil yazar kasa POS uygulamasına geçecekler ve böylece Türkiye’de milyona yakın cihaz değişmiş olacak. Bu değişikliğin maliyetinin 4,5 milyar TL’ye ulaşacağı anlaşılıyor.

H- PİYASADA HALEN MEVCUT YENİ NESİL ÖDEME KAYDEDİCİ CİHAZ MARKA VE MODELLERİ

Yasal zorunluluktan dolayı, yüksek miktarda cihaz talebi olacağı için Türkiye’de mevcut elektronik alet imalatçıları faaliyete geçmişler ve standartlara uygun ve resmen kabul gören bu tür yeni cihazları müşterilerine sunmuşlardır. Ayrıca gazetelere verilen ilanlarda bu cihazların kurulup çalışmasını garanti ettikleri gibi ödemelerde de kolaylık sağlamışlardır. Firma ve markalar şunlardır;

1- POS Yazılımı Arçelik A.Ş. - Beko Yazarkasa Pos 220 Tr,

2- Edata Elektronik A.Ş. - Profilo Verifone VX 680-E1,

3- Hugin Yazılım Teknolojileri A.Ş. – Hugin Verifone VX-675,

4- ECR Yeni Nesil Yazar Kasa – Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC),

5- MT Bilgi Teknolojileri Dış Tic. A.Ş. – Vera Delta Firmasının Yeni Nesil ÖKC’leri.

Bu cihazlar Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 69-70 ve 426-427 Seri No.lu Tebliğlerinde belirtilen nitelik ve standartları karşılar niteliktedir. Ayrıca bir çok ticari banka da, uzun vade ve taksitlerle alışları kolaylaştırmakta, firmalara kredi kolaylığı sağlamaktadır. Nitekim son zamanlarda gündelik gazetelerde banka ve firmaların verdiği reklamlarla dolup taşmakta ve sorun güncelliğini korumaktadır.

IV- GENEL DEĞERLENDİRME

Buraya kadar yapmış olduğumuz açıklamalarla, Türkiye’de 1 Ekim 2013 tarihinde yürürlüğe konulan Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (ÖKC) kullanma mecburiyeti hakkında, bu konudaki yasal düzenlemeye dayanan açıklamalarımızla, okuyucularımıza toplu bilgiler vermeye çalıştık. Bu konuda işin teknik uygulaması açısından bir sıra sorunlar mevcuttur. Bunlar uzmanlık alanımızın dışında kaldığı için dokunmadık. Henüz sistem oturup tam kapasite çalışmaya başlamadığından, uygulama sorunları ortaya çıkmamıştır. Bunlar, zaman içinde cihazların teknik elemanları ve Gelir İdaresi Başkanlığı’nın ilgili bölümü tarafından çözülebilecektir. Bu açıdan bir endişeye gerek yoktur. Fakat biraz gecikerek de olsa Yazar Kasa-POS yönteminin cesur bir kararla uygulamaya konulması, memleketimiz bakımından bir kazanç olmuştur. Bu sayede Gelir İdaresi Başkanlığı perakende sektöründe kayıtdışılığın önlenmesi konusunda eline güçlü bir denetim mekanizması geçirmiş bulunmaktadır. Ayrıca önümüzdeki yıllarda beklenen 10 milyar TL’lik ek vergi geliri de yöntemin olumlu bir yönü sayılır.

Yasar kasa-Pos uygulamasında ticari bankalar ve elektronik sanayi alanında çalışan 5-6 kadar özel sektörden firmanın devreye girmesi ve yerli imalat ve kısmen ithalat yoluyla piyasanın cihaz ihtiyacına hızlı bir şekilde cevap vermesi, üçlü kesimin güzel bir işbirliği örneği olmuştur. Bu uygulamanın başarıya ulaşmasında, bu beraberliğin büyük katkısı olacaktır.

Olayın asıl önemli yönü, bankalar ve teknoloji şirketleri Yazar Kasa POS yönteminin uygulamasına büyük katkı ve destek sağlamışlardır.

Özetle diyebiliriz ki, yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanma zorunluluğunda ön hazırlıklar zamanında yapılmış, mevzuat yayımlanmış ve TÜBİTAK ve Türkiye Standartlar Enstitüsünün devreye girmesi ile Gelir İdaresi Başkanlığı’nca sisteme “start” verilmiş uygulama başlamıştır. Bu satırların sahibi kıdemli bir YMM olarak, bu konuda iyimserdir. Yeni yöntemin zaman içinde oturacağına ve başarılı olacağına inanıyorum. Bu konuda emeğe geçen kuruluş ve kişilere teşekkür borçluyuz(1). 

*           Prof. Dr., E. Öğretim Üyesi, YMM

(1)         Güneri GÖZÜAÇIK, “Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanma Zorunluluğu ve Taşımacılık Sektörü”, Dünya, 25.09.2013, ww.vergiportali.com