Malûllük Aylığına Hak Kazanma Koşulları ve Aylık Hesaplama Sistemi Değişti mi?

Yazar: Erdoğan ÜVEDİ*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Malûllük sigortası, ilk defa çalışmaya başlanılan tarihten sonra malûl kalan ve bu nedenle çalışma gücünü kısmen veya tamamen yitiren sigortalıların gelir kayıplarını gidermek amacı ile kurulmuş bir sigorta koludur(1).

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(2)’nun 25. maddesine göre sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurum’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını kaybettiği Kurum sağlık kurulunca tespit edilen sigortalı malûl sayılmaktadır.

Sigortalıların çalışma gücündeki kayıp oranları, 01.09.2013 tarihinden önce Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’ne göre yapılmakta iken belirtilen tarih itibariyle Malûliyet Tespiti İşlemleri Yönetmeliği(3) yürürlüğe girmiş ve anılan Yönetmelik ile 5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı sayılanlar ve bunların bakmakla yükümlü oldukları veya hak sahibi çocuklarının maluliyetinin tespitine ilişkin usul ve esaslar yeniden düzenlenmiştir.

Malûliyet Tespiti İşlemleri Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesiyle birlikte, çalışma gücünün en az % 60’ının hangi hallerde kaybedildiğinin tespitine esas hastalık listesi genişletilmiş ve Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan hastalıklar çalışma gücü kaybının tespitinde dikkate alınmaya başlamıştır.

Ancak, yapılan bu düzenleme ile Yönetmelikte yer alan hastalıkları taşıyan sigortalılara koşulsuz aylık bağlanacağı ve bağlanan aylık miktarının da belirli bir tutarın altında olamayacağına dair basında haberler yer almış ve birçok vatandaş kendilerine şartsız aylık bağlanacağı beklentisi içine girmiştir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, hem malûllük aylığına hak kazanma koşullarına, hem de malûllük aylığının hesaplanmasına ilişkin mevzuatta herhangi bir değişiklik olmamıştır.

Bu yazıda, malûllük aylığına hak kazanma şartları ve 4/1-a kapsamında sigortalı olanların malûllük aylığının nasıl hesaplandığı ve hangi aşamalardan oluştuğu hususu incelenecektir.

II- MALÛLLÜK AYLIĞINA HAK KAZANMA KOŞULLARI

5510 sayılı Kanun’un 26. maddesi gereğince, sigortalıya malûllük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının;

- Kanun’un 25. maddesine göre malûl sayılması,

- En az 10 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması,

- Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan sonra veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra(4) Kurum’dan yazılı istekte bulunması

gerekmektedir.

4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlar için, ayrıca kendi sigortalılıkları nedeniyle genel sağlık sigortası primi dahil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şartı aranmaktadır.

III- MALÛLLÜK AYLIĞININ HESAPLANMASI

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 2008 Ekim ayı başından(5) sonra aylık bağlanması talebinde bulunan ve Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi(6) ile anılan fıkranın (b) bendi(7) kapsamındaki sigortalıların aylıklarının hesaplanmasında Kanun’un geçici 2. maddesi esas alınmaktadır.

Geçici 2. maddede yer alan hükümlere göre, 2008 yılı Ekim ayından önceki sürelere ilişkin kısmi aylığın hesabı bu tarihten önceki ilgili Kanun hükümlerine göre, 2008 Ekim ayından sonraki sürelere ilişkin aylık ise Kanun’un 27. maddesine göre hesaplanmaktadır. İlgili dönemler itibariyle farklı yöntemlere göre hesaplanan aylık miktarları, ilgili dönemlerdeki gün sayılarına orantılanmak suretiyle bulunan kısmi aylıklar toplamı sigortalıya ödenecek olan aylık miktarını oluşturmaktadır.

4447 sayılı Kanunla hizmet akdine tabi çalışan sigortalılara bağlanacak aylığın hesaplanmasına ilişkin hükümlerde 2000 yılı itibariyle değişikliğe gidilmiş ve 2000 yılı ile 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 01-15.10.2008 tarihleri arasında aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalılara ikili, 01-15.10.2008 tarihinden sonra aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalılara da üçlü sisteme göre aylık bağlanması uygulamasına geçilmiştir.

Anılan maddeye göre, dönemler itibariyle; ortalama yıllık kazancın tespiti, tam ve kısmi aylıkların hesaplanması, alt sınır kontrolleri ve tahsis talep tarihi itibariyle bulunan aylığın aylık başlangıç tarihine taşınmasına yönelik yaşlılık aylığı hesaplanmasındaki(8) işlemlerin tamamı geneli itibariyle malûllük aylığı için de geçerli olduğundan, bu başlık altında malûllük aylıkları için aylık bağlama oranının nasıl tespit edildiği hususuna yer verilerek örnek hesaplama yapılacaktır.

A- 2000 YILI ÖNCESİNE AİT AYLIK BAĞLAMA ORANININ (ABO) TESPİTİ

Aylık bağlama oranı, gösterge ve üst gösterge tablosundan aylığa hak kazanılmasına göre farklılaşmaktadır. Gösterge tablosundan hak kazanılan malûllük aylıklarının oranı % 70’tir. Ancak, sigortalı bir başkasının bakımına muhtaç durumda ise, bu oran % 80’e çıkartılır. Üst gösterge tablosunun her kademesi için ayrı oranlar belirlenmiş olup, % 50 ile % 59.9 arasında değişkenlik gösterir. Buna göre üst göstergenin karşılığı olan derece ve kademeye isabet eden oran, sigortalının aylık bağlama oranını oluşturur. Sigortalı bakıma muhtaç olsa bile, bu şekilde tespit olunan oran değiştirilmez(9). Malûllük aylığına esas aylık bağlama oranının prim ödeme gün sayısı ile bir ilişkisi bulunmadığından, belirlenen aylık bağlama oranında gerek gün sayısından gerekse sigortalının bulunduğu yaştan dolayı herhangi bir artırım ya da indirime gidilmez.

B- 2000-2008 EKİM SÜRESİNE AİT ABO’NUN TESPİTİ

Gösterge sisteminde % 70 ve % 80 olarak uygulanan aylık bağlama oranı, 4447 sayılı Kanunla % 60 ve % 70 olarak yeniden belirlenmiştir. Buna göre başka birinin bakımına muhtaç olmayanlar için aylık bağlama oranı % 60, muhtaç olanlar için ise % 70 olarak uygulanmaktadır.

C- 2008 EKİM (DAHİL) AYINDAN SONRAKİ SÜREYE İLİŞKİN ABO’NUN TESPİTİ

Aylık bağlama oranı, 5510 sayılı Kanun’un 27. maddesine göre, prim ödeme gün sayısı 7200 günden az olan 4/1-a sigortalıları için 7200 gün üzerinden, 7200 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden hesaplanmaktadır. Aylık bağlama oranının hesaplanmasında prim ödenen her yıl için % 2 oranı esas alındığından, 7200 günden az süreyle aylık bağlanması talebinde bulunan 4/1-a sigortalılarının aylık bağlama oranı % 40 olarak uygulanmaktadır. Sigortalının başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda olması durumunda aylık bağlama oranı 10 puan artırılmakta ve % 50 olarak uygulanmaktadır.

D- MALÛLLÜK AYLIĞI İÇİN ALT SINIR

5510 sayılı Kanun’un 55. maddesinin dördüncü fıkrasında, 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalılar için ayrı ayrı olmak üzere, malûllük sigortasından dosya bazında her yıl bağlanan aylıkların aylık başlangıç tarihinin ait olduğu yılın Ocak ayı itibarıyla yıl içine ait artışlar uygulanmaksızın hesaplanacak tutarlarının, yaşlılık sigortasından bir önceki yılın son ödeme ayında söz konusu sigortalılar için ayrı ayrı dosya bazında ödenen en düşük yaşlılık aylığından az olamayacağı öngörülmüştür.

Buna göre, sigortalıya bağlanacak malûllük aylığı, aylık bağlama dönemlerinde geçerli olan alt sınır aylıkları dikkate alınarak hesaplanmakla birlikte, tahsis talep yılının Ocak ayında bir başka alt sınır kontrolü daha yapılmaktadır. Hesaplanan malûllük aylığı, tahsis talep yılından bir önceki yılın Aralık ayında yaşlılık sigortasından ödenen en düşük aylık miktarıyla mukayese edilmekte ve hesaplanan malûllük aylığı bu tutarın altında ise alt sınıra esas yaşlılık aylığı miktarı esas alınmaktadır. Daha açık bir ifadeyle 2013 yılında talepte bulunan sigortalının 2013 yılı Ocak ayı için hesaplanan malûllük aylığı, 2012 yılı Aralık ayında ödenen yaşlılık aylığından az olamamaktadır.

IV- ÖRNEK HESAPLAMA

Malûliyet tespitine ilişkin hastalık listesinin yeni Yönetmelikle belirlenmesiyle birlikte Kurum sağlık kurulunca çalışma gücünün en az % 60 oranında kaybedildiğine ve bakıma muhtaç olmadığına karar verilerek malûl sayılan sigortalının aylık bağlanması için aranan 1800 günlük hizmetinin geçtiği dönemler aşağıdaki tabloda gösterilmiş ve sigortalının Yönetmelik değişikliğinden sonra tahsis talebinde bulunduğu varsayılarak her bir dönem itibariyle aylık miktarları hesaplanmıştır.

Tablo-1: Prime Esas Kazançları Asgariden Bildirilen ve 1800 Gün Üzerinden Hesaplanan Aylık Miktarları
Örnek	Hizmetin Geçtiği Dönemler	Gün Sayısı	Aylık Miktarı	Ek Ödeme*	Toplam Aylık
1	2000 Öncesi	1.800	1.127	45	1.172
	2000-2008/Ekim	-
	2008/Ekim Sonrası	-
	Toplam Gün sayısı	1.800
2	2000 Öncesi	600	711	36	747
	2000-2008/Ekim	360
	2008/Ekim Sonrası	840
	Toplam Gün sayısı	1.800
3	2000 Öncesi	600	741	30	771
	2000-2008/Ekim	600
	2008/Ekim Sonrası	600
	Toplam Gün sayısı	1.800
4	2000 Öncesi	-	710	36	746
	2000-2008/Ekim	1.800
	2008/Ekim Sonrası	-
	Toplam Gün sayısı	1.800
5	2000 Öncesi	-	636	32	668
	2000-2008/Ekim	1.440
	2008/Ekim Sonrası	360
	Toplam Gün sayısı	1.800
* 720,19 (dahil) ve fazla olan aylıklara % 4, bu tutarın altında olanlara ise % 5 oranında ek ödeme verilmiştir.

V- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Yapılan hesaplamada aylık bağlama oranı; 2000 öncesi dönem için % 70, 2000-2008/Ekim arası için % 60, 2008/Ekim sonrası için ise % 40 olarak esas alınmıştır.

Tabloda yer alan rakamlardan da görüleceği üzere sigortalıya bağlanacak olan malûllük aylığı miktarı hizmetlerin geçtiği yıla göre değiştiği gibi, her bir dönemde geçen gün sayısının fazlalığına göre de değişebilmektedir.

Dolayısıyla Maluliyet Tespiti İşlemleri Yönetmeliği ile sigortalıların çalışma gücü kayıp oranlarının tespitine esas hastalık listesinde düzenleme yapılmış, malûllük aylığına hak kazanma koşulları ve malûllük aylığının hesaplanmasına ilişkin işlemler yürürlükte olan 5510 sayılı Kanun’a göre yapılmaya devam etmektedir. Sonuç itibariyle, Yönetmelik eki hastalık listesinde yer alan hastalıkları taşıyan sigortalılara 5510 sayılı Kanun’un 26. maddesinde yer alan şartlar aranmaksızın sabit bir tutarda aylık bağlanması söz konusu değildir.

*           Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı Şube Müdürü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdür Danışmanı

(1)         Ataman YILMAZ, Tahsis Mevzuatı ve İşlemleri, Ekim 2004, Ankara, s. 135

(2)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         03.08.2013 tarih ve 28727 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         Bu şart, aylık bağlanması aşamasında aranmakta olup, sigortalıların malûliyetlerinin tespiti için yaptıkları sevk taleplerinde işten ayrılma şartı aranmamaktadır.

(5)         Özel sektörde çalışan sigortalılar açısından 01.10.2008, kamu sektöründe çalışan sigortalılar açısından 15.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.

(6)         Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanları ifade etmektedir.

(7)         Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanları ifade etmektedir.

(8)         Ayrıntılı bilgi için: Erdoğan ÜVEDİ, “Yaşlılık Aylığı Nasıl Hesaplanır?”, e-Yaklaşım, Kasım 2012, Sayı: 239

(9)         Ataman YILMAZ, Tahsis Mevzuatı ve İşlemleri, Ekim 2004, Ankara, s. 152