Malûl Çocuklara Ölüm Aylığı Bağlanırken Eski ve Yeni Kanunla Karşılaştırılması

Yazar: Süleyman UZUNOĞLU*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Eski mülga kanunlara göre malûl çocuklara anne ve babasından ölüm aylığı bağlanırken 5510 sayılı Yasa ile yine hak sahibi malûl çocukların hakları korunmuş olup fakat bazı değişiklikler yapılmıştır. Malûl çocuklara anne ve babasından ölüm gelir ve aylığı bağlanması konusu 5510 sayılı Yasa’nın “Ölüm Sigortasından Sağlanan Haklar ve Yararlanma Şartları” başlıklı 32. maddesinde geçmektedir.

Bu yazımızda ölüm sigortasından ölüm aylığı bağlanması gereken malûl çocukların hangi şartlarda anne ve babasından ölüm geliri ve aylığı bağlanacağının ve aylıklarının hangi şartlarda kesileceğinin mülga kanunlara göre ve 5510 sayılı Kanunla karşılaştırılmasının kritiği yapmaya çalışacağız.

II- HAK SAHİBİ MALÛL ÇOCUKLARA ÖLÜM AYLIĞI VE GELİRİ BAĞLAMANIN 5510 SAYILI KANUN’DAKİ YERİ

5510 sayılı Yasa’nın “Ölüm Sigortasından Sağlanan Haklar ve Yararlanma Şartları” başlıklı 32. maddesinde geçmektedir. Buna göre ölüm sigortasından sağlanan haklar:

a- Ölüm aylığı bağlanması,

b- Ölüm toptan ödemesi yapılması,

c- Aylık almakta olan kız çocuklarının evlenme ödeneği verilmesi,

d- Cenaze ödeneği verilmesi

şeklinde sıralanmıştır.

5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentlerinde belirtilen sigortalılar hariç yani;

“a- Hizmet akdi ile birlikte ceza infaz kurumlarıyla tutuklu evleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortasına tabi çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,

b- Haklarında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanan Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören ile yine iş kazası ve meslek hastalığı sigortasına tabi meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulanlar,

e- Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme ve geliştirme eğitimine katılan ve haklarında iş kazası ve meslek hastalığı hükümleri uygulanan sigortalılar hariç olmak üzere hak sahibinin 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık almaması” gerekmektedir.

Örnek-1: Sigortalı Remzi Bey 09.04.2009 tarihinde vefat etmiştir. Geride hak sahibi olarak oğlu Mustafa Bey bulunmaktadır. Müteveffa sigortalının oğlu Mustafa Beyin 03.08.2009 tarihli Kurum Sağlık Kurulu raporuna göre çalışma gücünü % 60 oranında yitirdiği tespit edilerek malûl sayıldığına karar verilmiştir. Hak sahibi Mustafa Beyin 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışması bulunmadığı ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık almadığı varsayımında hak sahibi Mustafa beye Kurum Sağlık Kurulu’nun 03.06.2009 tarihli raporuna göre 01.09.2009 tarihinden başlamak üzere ölüm aylığı bağlanacaktır.

Örnek-2: Sigortalı Fatma Hanım 01.08.2010 tarihinde vefat etmiştir. Hak sahibi olarak geride evli olan kızı Sibel Hanım bulunmaktadır. Müteveffa sigortalının hak sahibi kızı Sibel hanımın 17.11.2010 tarihli Kurum Sağlık Kurulu raporuna göre çalışma gücünü % 60 oranında yitirdiğinden malûl olduğuna karar verilmiştir. Hak sahibi Sibel hanıma 17.11.2010 rapor tarihini takip eden aybaşı tarihi olan 01.12.2010 tarihinden itibaren ölüm aylığı bağlanacaktır (hak sahibi Ayşe Hanım evli olmakla birlikte 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık almamaktadır.).

III- HAK SAHİBİ MALÛL ÇOCUKLARIN AYLIKLARININ KESİLME ŞARTLARI

Ölen anne ve babasından malûl çocuk sıfatıyla gelir ve aylık çocukların aylıkları kesilmesi 5510 sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce bağlanmış ayıklardan anılan Kanun’a göre çalışması durumunda aylıkları kesilmeyecek olup sadece kendi çalışmalarından dolayı aylık almaları durumunda aylıkları kesilecektir. Ancak anılan yürürlük tarihinden sonra bağlanmış aylıkların çalışması yâda aylık almaları durumunda her hâlükârda kesilecektir. Ayrıca 5510 sayılı Kanun’un 94. maddesine göre kontrol muayenesi sonucu maluliyetinin devam etmediğinin tespit edildiği rapor tarihi ve mezkur Kanun’un 35. maddesine göre çalışmaya başladığı ve kendi sigortalılığından dolayı gelir ve aylık almaya başladığı tarihi takip eden ödeme dönemi başından malûl sıfatıyla alınan aylıkların kesileceği öngörülmüştür. Konuyu daha anlaşılır kılmak amacıyla örneklerle açıklayacak olursak.

Örnek-3: Sigortalı Remzi Bey 09.12.2008 tarihinde vefat etmiştir. Hak sahibi olarak geride oğlu Samet Bey bulunmaktadır. Kurum Sağlık Kurulunun 02.08.2009 tarihli raporuna istinaden Samet beyin çalışma gücünü % 60 oranda yitirmiş olduğu ve maluliyetine karar verildiği varsayımında rapor tarihi 02.08.2009 tarihini takip eden aybaşından yani 01.09.2009 tarihinden itibaren ölüm aylığı bağlanacaktır. Daha sonra, malûl çocuk sıfatıyla aylık alan Samet Bey, 02.02.2014 tarihinde emeklilik için gerekli şartları (5510/4-b ye tabi olarak) yerine getirmiş olup 03.02.2014 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Tahsis talep tarihini yani 03.02.2014 tarihini takip eden aybaşından yani 01.03.2014 tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanun’un 4-b kapsamında yaşlılık aylığı bağlanacaktır. Bu durumda, müteveffa sigortalı Murat Beyin oğlunun hak sahibi olarak ve malûl çocuk sıfatıyla almış olduğu ölüm aylığı ödeme dönemi başı itibariyle kesilecektir. Ancak burada şunu iyi anlamak gerekir ki sigortalının ölüm tarihi 01.10.2008 tarihinden sonra olduğundan malûl çocuğa aylık bağlandığından malûllük aylığının başlangıcından sonra çalışması olmadığından aylıkları ödenmeye devam edilecek olup sadece kendi çalışmalarından dolayı aylık bağlandığı zaman kesilmektedir. Eğer çalışması olması durumunda aylıkları çalışmaya başladığı tarihten itibaren kesilecekti.

Örnek-4: Yaşlılık aylığı almakta iken 01.03.2010 tarihinde vefat eden Ayhan Beyin hak sahibi oğlu Cengiz Beyin 03.05.2010 tarihli Kurum Sağlık Kurulu’nca çalışma gücünü % 60 oranında kaybettiğinden maluliyetine karar verilmiştir. Buna göre hak sahibi ve malûl çocuk Cengiz beye 01.06.2010 tarihi itibariyle yani rapor tarihini takip eden aybaşı itibariyle ölüm aylığı bağlanacaktır. Ancak hak sahibi Cengiz Bey 01.01.2012 tarihinde kontrol muayenesine tabi tutulmuştur. Yapılan kontrol muayenesi neticesinde 13.01.2012 tarihli Kurum Sağlık Kurulu’nca hak sahibinin maluliyetinin devam etmediğine karar verilmiştir. Hak sahibinin tahsis dosya numarasının son rakamı (9) olduğundan 13.01.2012 tarihli rapor tarihini takip eden ödeme dönemi başı itibariyle yani 17.01.2012 tarihinde ölüm aylığı kesilecektir.

IV- SONUÇ

Yukarıda örneklerle izah edildiği üzere malûl çocukların anne ve babasından ölüm aylığı alabilmeleri için 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık almaması gerekmektedir. Ancak mülga kanunlara göre malûl çocuklara anne ve babasından yetim aylığı bağlananlar çalışmaları durumunda gelir ve aylıkları kesilmemektedir. Aylıkların başlangıç tarihinde dikkat edilecek husus ölüm tarihi rapor tarihinden önce ise rapor tarihini takip eden aybaşından başlayacaktır. Tersi durumda ise yani ölüm tarihinden önce hak sahibinin maluliyetine dair bir rapor var ise ölüm tarihini takip eden aybaşından başlayacaktır.

Malûl çocuklara aylık bağlanması noktasından önemli bir ayrıntı bulunmaktadır ki, o da; malûl çocukların evli olmaları kendilerine aylık bağlanmasına engel değildir. Öte yandan, malûl çocuklara aylık bağlanırken, aylık başlangıç tarihinin tespitinden ölüm tarihini ya da rapor tarihini takip eden aybaşı esas alınırken aylığın kesilmesi durumunda, aylığın kesilme tarihinin tespitinde tahsis numarasının son rakamına göre belirlenen ödeme dönemi esas alınmaktadır. Dikkat edilecek önemli bir hususu anlatmamız gerekirse hak sahibi sıfatıyla anne ve babasından ölüm geliri ve aylığı alan malûl çocukların 5510 sayılı Yasa’nın yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden önce bağlanmış gelir ve aylıkları anılan Kanun’a göre çalışması yada yabancı ülke mevzuatına göre çalışması durumunda gelir ve aylıkları kesilmemekte sadece kendi çalışmalarından dolayı gelir ve aylık alması durumunda kesilmektedir. Fakat 01.10.2008 tarihinden sonra bağlanmış olan gelir ve aylıkların (yani ölüm tarihi 01.10.2008 tarihinden sonra olanlar için) 5510 sayılı Yasa’ya göre ya da yabancı bir ülke mevzuatına göre çalışması ya da gelir aylık alması durumunda kesilmektedir. Malûl çocuklara aylık bağlanması noktasından önemli bir ayrıntı bulunmaktadır ki o da; malûl çocukların evli olmaları kendilerine aylık bağlanmasına engel değildir. Öte yandan, malûl çocuklara aylık bağlanırken, aylık başlangıç tarihinin tespitinden ölüm tarihini ya da rapor tarihini takip eden aybaşı esas alınırken aylığın kesilmesi durumunda, aylığın kesilme tarihinin tespitinde tahsis numarasının son rakamına göre belirlenen ödeme dönemi esas alınmaktadır.

*           İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Adli Bilirkişisi