Yazar: Muhammed Tolga GEDİKKAYA*
E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251
I- GİRİŞ
Bu çalışmanın konusu, “esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları” ile “işçi sendikal kuruluşları”nın
karşılaştırılmasıdır. Çalışmada, esnaf ve işçi gibi toplumun önemli bir
sosyal kesimini oluşturan üyelerinin gelişimini sağlamak üzere kurulan
bu iki organizasyonun kanunla belirlenen yapı ve işleyişlerinin
araştırılmasını, birbiriyle benzerlik ve farklılıkları tanımlamayı amaç
edinmektedir. Çalışma kapsamına, iki organizasyonun amaçları, örgütlenme
biçimleri, kuruluş yöntemi, üyelik ve aidatların tespiti konuları dahil
edilmiştir. Çalışma sonucunda, iki kuruluş arasında önemli farklılıklar
olduğu, kanun koyucu tarafından farklı amaç odakları, organizasyon
biçimleri, çatı ve yöntemleri benimsendiği görülmüştür. Çalışmada
ayrıca, söz konusu farklılıkların hangi konularında göz önünde
bulundurulacağı da tartışılmıştır.
Türkiye’de
gerek esnaf ve sanatkarlar, gerek işçi ve işverenler toplumun önemli
bir kesimini oluşturmaktadır. Sayısı ekonomik konjonktüre göre
değişmekle birlikte, Türkiye’de yaklaşık iki milyon esnaf ve sanatkar[1] ile yaklaşık on bir milyon işçi[2] bulunmaktadır. Meslek kuruluşları ve sendikalar, bu kesimlerin dayanışma ve kalkınmak amacıyla kurdukları organizasyonlardır.
Bu çalışmanın konusu, “esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları” ile “işçi sendikal kuruluşları”nın
karşılaştırılmasıdır. Çalışma, bu iki organizasyon yapı ve işleyişinin
araştırılmasını, birbiriyle benzerlik ve farklılıkları tanımlamayı amaç
edinmektedir. Günümüze değin, bu iki organizasyon yapı ve işleyişini
birlikte mercek altına alan çok az çalışma bulunmaktadır.
Karşılaştırma
birçok yönden ele alınabilir. Ancak bu çalışma iki organizasyonun
amaçları, örgütlenme biçimleri, kuruluş yöntemi, üyelik ve aidatların
tespiti açsısından karşılaştırılmasını içermektedir.
İşçi sendikal organizasyonları, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda[3] düzenlenirken, Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nda[4] düzenlenmektedir. Anılan Kanunlarda yer alan maddelere ait atıflar, aşağıda (Kanun: madde) sayıları şeklinde verilecektir.
II- AMAÇLARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI
Sendikal kuruluşlar, “işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için” (6356: 2) kurulmaktadır.
Esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları ise, “esnaf
ve sanatkârlar ile bunların yanlarında çalışanların meslekî ve teknik
ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak,
mesleğin genel menfaatlerine uygun olarak gelişmelerini ve meslekî
eğitimlerini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halk ile
olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak, meslek disiplini
ve ahlâkını korumak” amacıyla (5362: 1) kurulmaktadır.
Bu organizasyonların amaçları karşılaştırıldığında; sendikal kuruluşlarda, daha çok karşılıklı ilişkilerde menfaat ve hakların korunması odak alınmaktayken, esnaf ve sanatkarlar kuruluşlarda halkla ilişkiler ve hizmet odak
alınmaktadır. Sendikalar birbirlerine karşı konumlandırılmakta, esnaf
meslek kuruluşları ise halka karşı duruşu belirlenmektedir.
III- ÖRGÜTLENME BİÇİMLERİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI
Sendikal
kuruluşlar ile esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları, örgütlenme
yöntemlerinde farklı kademelendirme, yerelleşme ve üst kuruluş
biçimlerine sahiptir.
İşçi
ve işveren sendikal kuruluşları, sendika ve üst kuruluş
konfederasyonlardan ibarettir. Sendikalar, bir işkolunda faaliyette
bulunmak üzere en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek
oluşturulan tüzel kişiliktir. Konfederasyonlar ise değişik işkollarında
en az beş sendikanın bir araya gelmesiyle oluşturulan tüzel
kişiliklerdir (6356: 2). Türkiye 2013 Ocak istatistiklerinde[5] 20 işkolunda verilen işçi sendikası sayısı 92, bağlı olunan işçi konfederasyonu sayısı 3”tür.
Esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları ise, “oda”, “birlik”, “federasyon” ve “Konfederasyon” olmak üzere dört farklı şekilde teşkilatlanmaktadır (5362: 3).
“Oda”
esnaf ve sanatkârlardan en az 500 kişinin isteği ile kurulan temel
meslek kuruluşudur. Odalar, ihtisas odası ve karma oda olarak ikiye
ayrılmaktadır. İhtisas odası, aynı meslekte faaliyette bulunan esnaf ve
sanatkârlar tarafından kurulurken; karma oda, ihtisas odası kurabilecek
sayıya ulaşamayan değişik mesleklerdeki esnaf ve sanatkârların bir araya
gelmesiyle kurulmaktadır. Bu odalar il merkezlerinde veya ilçelerde
kurulabilirler. Türkiye’de bulunan oda sayısı, 2013 Mayıs itibariyle
3098’dir.
“Birlik”,
aynı ilde bulunan esnaf ve sanatkârlar odalarının, il merkezlerinde
kurulan üst kuruluşudur. Birliğin amacı, bulunduğu il genelinde “işbirliği ve ahenk içerisinde çalışmalarını ve gelişmelerini sağlamak ve o ilin esnaf ve sanatkârlarını temsil etmek”tir
(5362: 3). Odalar, çalışma bölgesi içinde bulundukları birliğe kayıt
olmak zorundadırlar (5362: 18). Türkiye’de İstanbul’da iki, diğer
illerde bir olmak üzere toplam 82 adet esnaf ve sanatlar odaları birliği
bulunmaktadır.
“Federasyon”
aynı meslek dalında bulunan odalar tarafından Türkiye genelinde kurulan
üst kuruluştur. Federasyonun amacı kanunda yer aldığı haliyle, “üyelerinin
meslekî yönden ihtiyaçlarını karşılamak, çalışmalarını ve gelişmelerini
ülke genelinde işbirliği ve ahenk içerisinde yapabilmelerini sağlamak”tır
(5362: 3). Federasyon kurulduktan sonra aynı meslek dalında kurulmuş
bulunan veya sonradan kurulacak odalar, federasyona kayıt olmak
zorundadırlar (5362: 27). Türkiye genelinde 13 esnaf ve sanatkarlar
federasyonu faaliyette bulunmaktadır.
“Konfederasyon”
Esnaf ve sanatkârlar oda, birlik ve federasyonlarının en üst çatı
organizasyonudur. Türkiye’de kanunla tek bir konfederasyon düzenlenmiş
olup ismi, yine kanunla “Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu” olarak belirlenmiştir. Konfederasyonun amacı, esnaf ve sanatkarlar odaları, birlikleri ve federasyonları arasında “Birliği
temin, gelişme ve ilerlemeyi sağlamak ve genel olarak esnaf ve
sanatkârların çalışmalarını meslekî yönden ve kamu yararına uygun olacak
şekilde düzenlemek ve bu hususta gerekli görülecek her türlü tedbiri
almak ve teşebbüste bulunmak, meslekî eğitimlerini geliştirmek, esnaf ve
sanatkârları yurt çapında ve uluslararası düzeyde temsil etmek,
sorunlarının çözümü için ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar
nezdinde gerekli girişimlerde bulunmak, ulusal ekonomideki gelişmelere
paralel olarak lüzumlu görülecek meslekî tedbirleri almak ve Bakanlık
tarafından esnaf ve sanatkârlarla ilgili verilecek görevleri yapmak”tır (5362: 3). Kurulmuş veya kurulacak olan birlik ve federasyonlar, Konfederasyona kayıt olmak zorundadırlar (5362: 35).
Görüldüğü
üzere, kuruluşlar farklı kademelendirme yapısına sahiptir. Sendikal
kuruluşlar iki basamaklı bir yapıya sahiptir, asıl birim sendika ve üst
yapı olarak konfederasyon olarak teşkilatlanmaktadır. Esnaf ve
sanatkarlar meslek kuruluşlarında ise üç basamak bulunmaktadır. Asıl
birim esnaf ve sanatkar odalarıdır. İkinci basamakta üst yapı olarak
birlikler ve federasyonlar bulunmaktadır. Esnaf odası, bulunduğu ilin
merkezinde bulunan birliğe ve aynı işkolunda Türkiye genelinde
faaliyette bulunan Federasyona bağlıdır. En üst mertebede ise tek bir
konfederasyon tüm meslek kuruluşlarına çatı olmaktadır.
İkinci
olarak, kanun koyucu, sendikal faaliyetlerde ülke genelinde faaliyet
öngörmekteyken, esnaf ve sanatkar odalarının faaliyetlerinde yerel
birimler öne çıkmakta, faaliyetlerin yer yönünden (birlik) ve hizmet
yönünden (federasyon) yerelleşmesi öngörülmektedir.
Üçüncü
olarak, sendikal faaliyetlerde birden fazla çatı altında biçimlendirme
öngörülmüş ve konfederasyon sayısında sınırlandırma yapılmazken, esnaf
faaliyetlerinde tek ve bütün odaları içerir “yek adet” konfederasyon çatısı bulunmaktadır.
Dördüncü
olarak, çatı kuruluşlarına kayıt sendikalar için zorunlu tutulmazken,
meslek odaları için eğer varsa federasyona ve her halükarda bir birliğe
ve konfederasyona bağlılık zorunlu tutulmaktadır.
IV- KURULUŞ YÖNTEMİ, ÜYELİK, AİDAT TESPİTİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI
Sendikalar, önceden izin almaksızın kurulurken (6356: 3); odalar, bakanlık izni ile kurulmaktadır (5362: 4).
Sendikaya
üye olmak serbesttir. On beş yaşını dolduran ve Kanunlarına göre işçi
sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilirler. Hiç kimse sendikaya üye
olmaya veya olmamaya zorlanamaz. (6356: 17). Esnaf ve sanatkarların
meslek kuruluşlarına kaydı ise zorunludur. Esnaf ve sanatkârlar mesleğe
girişte sicile kaydedilir, daha sonra sicil tarafından esnaf ve
sanatkârlara ait bilgiler odaya kayıt için gönderilir (5362: 6).
Sendikalarda
üyelik aidatının miktarı kuruluşların tüzüklerinde belirtilen usul ve
esaslara göre sendika genel kurulu tarafından belirlenir (6356: 18).
Esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının yıllık aidatları ise
Konfederasyon tarafından hazırlanan yönetmeliklerle[6] düzenlenerek Bakanlık onayı ile yürürlüğe konulur (5362: 75).
Üç
olgu birlikte ele alındığında; sendikalar, kuruluşunun önceden izne
tabi olmadığı, üyeliğin kişinin rızasına bağlı olduğu ve aidat
tespitinin üye reyleri ile belirlendiği kuruluşlarken; esnaf ve
sanatkarlar odalarının, kuruluşunun bakanlık iznine tabi olduğu,
üyeliğin kişinin rızasına bakmadan zorunlu tutulduğu ve aidat tespitinin
çatı konfederasyon tarafından belirlendiği kuruluşlar olarak ortaya
çıkmaktadır.
V- SONUÇ
Bu
çalışma, esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları ile işçi sendikal
kuruluşlarının karşılaştırılmasını konu edinmiş; çalışmada iki
organizasyonun amaçları, örgütlenme biçimleri, kuruluş yöntemi, üyelik
ve aidatların tespiti ayrı ayrı tanımlanarak değerlendirilmiştir.
Çalışma bütün olarak ele alındığında,
1)
işçi sendikalarının, üye ekonomik ve sosyal menfaatlerini sağlamak
amacıyla diğer sendikalara karşı konumlarının odak alındığı, Türkiye
genelinde serbestçe çatı kuruluşları oluşturan, serbest kuruluş, üyelik
ve gelir tespit prosedürlerini haiz kuruluşlar olduğu,
2)
Esnaf ve sanatkarlar meslek odalarının, üye hizmet gelişiminin ve
halkla ilişkilerin odak alındığı, yerelleşme temelinde kurgulanan, çatı
kuruluşlarının zorunlu olarak kademelendirildiği ve tekleştirildiği[7], izne tabi kuruluş, zorunlu üyelik ve yönetmelikle belirlenen aidat ücretlerini haiz kuruluşlar olduğu görülmektedir.
Gerek
sendikalarda gerek meslek odalarında hizmet ve yer yönünden yerelleşme,
çatı kuruluşu olarak tek konfederasyona bağlı olma, zorunlu üyelik ve
standart aidatlar sürekli tartışılmakta ve güncelliğini korumaktadır.
Sendikalar meslek odaları gibi zorunlu tutulmalı mıdır? Meslek odaları
sendikalar gibi istediği konfederasyonu seçebilmeli midir? Bu örneklere
benzer bir çok tartışmada son sözü kanun koyucu söylemiştir.
“Doğaları itibariyle”
sendikal kuruluşlar ve esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşları, kanun
koyucu tarafından farklı kurgulanmıştır. Bu kurgulardaki benzerlik ve
farklılıklarının tespiti ve tartışılması ile bu organizasyonların daha
gelişmiş bir yapıya kavuşturulması mümkündür. Çalışmada bu amaçla,
sadece üç başlık altında değerlendirmede bulunulmuştur. Gelecekte, söz
konusu organizasyonların farklı başlıklar[8]
altında da karşılaştırılması ve değerlendirilmesinin literatüre ve
süregiden tartışmalara önemli bir katkıda bulunacağı düşünülmektedir.
* İş Müfettiş Yrd.
[1]
Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu’nun 30.04.2013 tarihli
verilerine göre 2012 yılı toplam esnaf ve sanatkar sayısı 2.024.883’tür.
(http://www.tesk.org.tr/tr/calisma/sicil/4.pdf) (Erişim Tarihi:
19.05.2013)
[2]
Sosyal Güvenlik Kurumu istatistik verilerine göre 2013 Ocak ayında 4/a
kapsamındaki zorunlu sigortalı sayısı 11.818.115’tir.
http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler) (Erişim
Tarihi: 19.05.2013)
[3] 07.11.2012 tarih ve 28460 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[4] 21.06.2005 tarih ve 25852 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[5] http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=uye (Erişim Tarihi: 18.05.2013)
[6]
Konfederasyon, Esnaf ve Sanatkârların Ödeyecekleri Kayıt Ücreti ve
Yıllık Aidat Hakkında Yönetmelik (14.02.2008 tarih ve 26787 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır.) il ve meslek benzeri gruplandırmalar altında
kayıt ve aidat miktarlarını asgari düzey yüzdeleri üzerinden
belirlemiştir.
[7] Oda bağlı olacağı birliği, federasyonu ve konfederasyonu seçemeyeceği, bunun kanunla belirlenmiş olduğu kastedilmektedir.
[8]
Organizasyonlarda genel kurulların oluşturulması, yönetim ve denetim
organlarının seçimleri, İşveren sendikaları ile sanayi ve ticaret
odalarının karşılaştırılması gibi alanlarda halen herhangi bir çalışma
bulunmamaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder