İş Sağlığı ve Güvenliğinde Alt İşveren Yükümlülüğü

Yazar: Mehmet Fatih GELERİ*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

İş sağlığı ve güvenliği alanından 4857 sayılı İş Kanunu’nun 77 ile 89. maddeleri arasında düzenlenen yükümlülükleri yeniden ele alan ve ilave yükümlülükler ve idari para cezaları getiren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu[1], 30.06.2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı.

Bilindiği üzere, 4857 sayılı İş Kanunu[2]’nun 81. maddesi uyarınca İşverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre, işyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla, bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle, sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı istihdam etme zorunluluğu bulunmaktaydı.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yasalaşınca, yürürlükten kaldırılan 4857 sayılı İş Kanunu’nun 81. maddesi ile İş Sağlığı ve Güvenliği “özel sektöre ait tüm işyerleri” için geçerli hale getirilmiştir ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma şartlarından olan sanayiden sayılma şartı da kaldırılmıştır. Yani, “işçi çalıştırmaksızın kendi nam ve hesabına çalışanlar” hariç olmak üzere, en az bir işçi bile çalıştıran işyerleri, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına girmiştir.

II- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULUNDA ALT İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

4857 sayılı İş Kanunu, alt işverenliğini “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanun’dan (4857 Sayılı İş Kanunu), iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.” şeklinde tanımlanmıştır.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu alınması gereken önlemler ve çalışanın sağlığını koruma adına asıl işveren ve alt işverene birlikte ve/veya ayrı ayrı sorumluluklar yüklemiştir.

Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular. İSG bu hususta, alt işverenler hakkında bazı yeni düzenlemeler getirmiştir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun’un 22. maddesine göre, -50’den az personel çalıştırılsa bile- Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;

- Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanır.

- Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.

- İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.

- Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur.

- Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirir.

III- ASIL İŞVEREN VE ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN BULUNDUĞU İŞLERDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ

Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde:

a. Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği[3] hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır.

b. Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır.

c. Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder.

ç. Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

A- ASIL İŞVEREN ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN BULUNDUĞU İŞYERLERİNDE KOORDİNASYON GÖREVİ

Bir işyerinde birden fazla işverene ait çalışan bulunması durumunda, her işveren kendi kontrol alanına giren tüm hususlardan sorumlu olur.

Asıl işveren alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde işverenlerin Kanun’da ve diğer kanunlarda belirtilen sorumlulukları saklı kalmak kaydı ile asıl işveren, çalışanların sağlık ve güvenliklerine ilişkin tedbirlerin uygulanmasını koordine eder ve Patlamadan Korunma Dokümanında bu koordinasyonun amacı ve uygulanması için gerekli usul ve tedbirleri belirtir.

Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinin koordinasyonu yönetimleri tarafından sağlanır. Yönetim, işyerlerinde patlayıcı ortamlarla ilgili diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür[4]. 

B- ACİL DURUMLARDA ALT İŞVERENİN BİLGİLENDİRİLMESİ

İşverenin, acil durumlara ilişkin; çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini etkileyecek acil durumları önceden değerlendirerek muhtemel acil durumları konusunda önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır, özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar.

İşveren ayrıca, alt işveren ve geçici iş ilişkisi kurulan işverenin çalışanları ile müşteri ve ziyaretçi gibi işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar konusunda bilgilendirmek zorundadır.

C- ASIL İŞVEREN VE ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN BULUNDUĞU İŞYERLERİNDE ACİL DURUM PLANLARI

Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde acil durum planlarının hazırlanması konusunda işyerinin bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve yaptıkları işler ile sınırlı olmak üzere alt işverenler sorumludur[5].

D- ALTI AYDAN FAZLA SÜREN ASIL İŞVEREN/ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN BULUNDUĞU HALLERDE İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur.

Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;

a. Asıl işveren alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı elli ve daha fazla ise asıl işveren ve alt işveren ayrı ayrı kurul kurar. İş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin yürütülmesi ve kurullarca alınan kararların uygulanması konusunda işbirliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanır.

b. Bir işyerinde sadece asıl işverenin çalışan sayısı elli ve daha fazla ise bu durumda kurul asıl işverence kurulur. Kurul oluşturma yükümlülüğü bulunmayan alt işveren, kurul tarafından alınan kararların uygulanması ile ilgili olarak koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.

c. Alt işverenin çalışan sayısı elli ve daha fazla, asıl işverenin çalışan sayısı ellinin altında ise işyerinde kurul alt işverence oluşturulur. Asıl işveren alt işverenin oluşturduğu kurula işbirliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.

d. Asıl işveren ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı ellinin altında ve toplam çalışan sayısı elliden fazla bulunduğu durumlarda ise koordinasyon asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur. Kurulun oluşumunda üyeler İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesine[6] göre her iki işverenin ortak kararı ile atanır.

Asıl işveren alt işveren ilişkisi bulunmayan ve aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirir.

İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular

D- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULUNUN OLUŞUMU

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesi gereği oluşturulacak kurul aşağıdaki kişilerden oluşur.

- İşveren veya işveren vekili,

- İş güvenliği uzmanı,

- İşyeri hekimi,

- İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi,

- Bulunması halinde sivil savunma uzmanı,

- Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta,

- Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilci

işveren veya işveren vekili tarafından atanırlar.

Kurulun başkanı işveren veya işveren vekili, kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır. İş güvenliği uzmanının tam zamanlı çalışma zorunluluğu olmayan işyerlerinde ise kurul sekretaryası; insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi tarafından yürütülür.

Birden fazla iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin bulunduğu işyerlerinde işveren tarafından görevlendirme yapılır. İş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinde o işyerinin tehlike sınıfına uygun uzmanlar arasından birisi görevlendirilir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun oluşumunda bulunan formen, ustabaşı veya usta, o işyerindeki formen, ustabaşı veya ustaların yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilir. Seçimle belirlenememesi halinde işveren tarafından atanır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğin 4. maddenin ikinci fıkrasının (ç) bendine göre; asıl işveren ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı ellinin altında ve toplam çalışan sayısı elliden fazla bulunduğu durumlarda koordinasyon asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte kurulacak kurullarda ise üyeler ve kurul sekreteri asıl işveren ve alt işveren tarafından ortak kararla atanır.

E- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURUL ÜYELERİNİN EĞİTİMİ

Kurulun üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konularında Kurul üyelerine; Kurulun görev ve yetkileri, İş sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar, Sıkça rastlanan iş kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri, İş hijyeninin temel ilkeleri, İletişim teknikleri, Acil durum önlemleri, Meslek hastalıkları, İşyerlerine ait özel riskler ve Risk değerlendirmesi konusunda Asıl işveren ve alt işveren birlikte eğitim verilmesi sağlanır.

Asıl işveren alt işveren ilişkilerinde ortak kurul oluşumunda eğitimden her iki işveren birlikte sorumludur.

IV- İDARİ PARA CEZALARI

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 26. maddesi uyarınca; altı aydan fazla süren asıl işveren/alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;

a. Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanması,

b. Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci ataması,

c. İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci ataması,

d. Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulması.

Yukarıdaki her bir aykırılık için ayrı ayrı uygulanacak idari para cezaları 01.01.2013 tarihinden itibaren 2.156,00 TL’dir.

V- SONUÇ

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 01.12.2013 tarihinde yürürlüğe girmesi ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 2. maddesinin dördüncü fıkrası, 63. maddesinin dördüncü fıkrası, 69.maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 105 ve geçici 2. maddeler, 4. maddenin birinci fıkrasının (f) bendinde yer alan “İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere” ifadesi ile 98. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “85. madde kapsamındaki işyerlerinde ise çalıştırılan her işçi için bin Yeni Türk Lirası,” ifadesi 30.12.2012 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır.

Diğer taraftan; 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun[7]’un 56. maddesinde yapılan değişiklikle bazı maddelerin yürürlük tarihleri değiştirilmiştir. Buna göre;

- 4857 sayılı İş Kanunu’nun mülga 81. maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.07.2016 tarihinde,

- 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.01.2014 tarihinde,

- Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra

yürürlüğe girecektir.

- 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38. maddeleri ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8. maddeleri ile diğer maddeleri ise İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yayımlandığı tarihinden itibaren yürürlüğe girdi.

---

* İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

[1] 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak bazı maddeleri yayım tarihinden altı ay sonra, bazı maddeleri de kademeli olarak 01.07.2016 tarihine kadar yürürlüğe girecektir.

[2] 4857 sayılı İş Kanunu 10.06.2013 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı.

[3] İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 29.12.2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[4] Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik. 30.04.2013 tarih ve 28633 sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı.

[5] İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, 18.06.2013 tarih ve 28681 sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı.

[6] İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik. 18.01.2013 tarihli ve 28532 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı.

[7] 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 02.08.2013 tarih ve 28726 sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı.