Çeyiz Parasında (Evlenme Ödeneğinde) Hak Düşürücü Süre Uygulaması

Yazar: Ömer ŞEKERCİOĞLU*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği, yapılan ödeme ve işlemlerin tamamı belli şartlara bağlanmıştır. Sigortalının veya hak sahibinin Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan talep etmiş olduğu hizmet ve ödeme için Kanun’da belirtilen şartın yerine getirip getirmediği kontrol edilmektedir. Kontrol sonucunda sigortalı veya hak sahibine gerekli ödeme veya hizmet işlemleri yapılmaktadır.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nca yapılan ödemelerden biri de evlenme ödeneğidir. Halk arasında bilinen adıyla Çeyiz Parasıdır. Halk arasında çeyiz parası olarak bilinmesinin sebebi ise talep edilen ödeme için aranan şart hak sahibi kız çocuğunun evlenmesidir. Bu nedenle evlenme arifesindeki hak sahibi kız çocuğuna Sosyal Güvenlik Kurumu toplu bir ödeme yapmaktadır. Yapılan ödeme işlemine halk tarafından çeyiz parası olarak adlandırılmıştır.

Bu çalışmamızda, evlenme ödeneği nedir, evlenme ödeneğini kimlerin hangi şartla aldığı, evlenme ödeneği talep etmede belli bir sürenin olup olmadığı açıklanacaktır.

II- EVLENME ÖDENEĞİ

Sigortalının, ölüm aylığı almakta iken evlenen ve bu nedenle aylığı kesilen kız çocuklarına, talepte bulunmaları halinde almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere yapılan ödemeye evlenme ödeneği denir.

Evlenme ödeneği alan hak sahibi kız çocuklarının gelir ve aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıllık süre dolmadan tekrar hak sahibi olması durumunda, iki yıllık süre dolana kadar aylık veya gelir bağlanmayacaktır. İki yıllık sürenin dolduğu tarihini takip eden ay başından itibaren aylık veya gelir tekrar bağlanacaktır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre evlenme ödeneği alabilmek için aranan şartlar;

- Hak sahibi olarak aylık veya gelir alması,

- Sigortalının kız çocuğu olması,

- Hak sahibi olarak aylık veya gelir alırken evlenmesi,

- Talepte bulunulması

gerekmektedir.

Yukarıda belirtmiş olduğumuz şartların bir arada gerçekleşmesi halinde hak sahibi kız çocuğunun almakta olduğu aylık veya gelir iki yıllık tutarı peşin olarak ödenir.

Örnek verecek olursak; Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan hak sahibi kız çocuğu olarak 2013 yılı Eylül ayında 375,25 TL aylık alan kişi 03.10.2013 tarihinde evlenmiş ve evlenme ödeneği talebinde bulunmuştur. Sosyal Güvenlik Kurumu, evlenme ödeneği talebinde bulunan hak sahibi kız çocuğuna 375,25 x 24 = 9.006,00 TL bir defaya mahsus olarak evlenme ödeneği olarak ödenecektir.

Ayrıca, mülga olan 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’nun 90. maddesinde ise evlenme ikramiyesi düzenlemesi mevcuttur. Düzenlemeye göre; Evlenmeleri sebebiyle dul ve yetim aylığı kesilen eş ve kız çocuklarla anaya bir defaya mahsus olmak üzere almakta oldukları dul veya yetim aylıklarının 12 aylık tutarı evlenme ikramiyesi olarak ödenmektedir.

III- EVLENME ÖDENEĞİNDE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yapılan ödemelerle ile ilgili olarak talep etme ve talep etme hakkın ortadan kaldığı süreler iki şekilde düzenlenmiştir. Hak düşürücü süre ile zamanaşımı uygulaması, 5510 sayılı Kanun’un 97. maddesinde düzenlenmiştir. Hak düşürücü süre, yasa ile belirlenen süre içinde kullanılmayan bir hakkın bir daha kullanılmayacak hale gelmesini, zamanaşımı ise yasanın belirlediği koşullarda bir sürenin geçmesi ile bir hakkın kazanılmasını, kaybedilmesini veya bir yükümlülükten kurtulmayı sağlayan süreyi ifade etmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, düzenli yapılan ödemelerde zamanaşımı süresini, bir defaya mahsus yapılan ödemelerde de hak düşürücü süreye dikkat almaktadır. İş kazası, meslek hastalığı, vazife malûllüğü ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğramaktadır. Zamanaşımı süresinin tespitinde, sigortalı ve hak sahiplerinin talep tarihi ile hakkın doğduğu tarih aralığının beş yıllık sürenin dolup dolmadığına göz önüne alınacaktır.  İki tarih aralığı beş yıllık süreyi geçiyor ise geçen süre zamanaşımına uğradığı için ödenmeyecektir.

Evlenme ödeneği hak sahibi kız çocuğuna bir defa ödendiğinden Kanun gereği hak düşürücü süre dikkate alınmaktadır. Kanun gereği hak düşürücü süre beş yıldır. Bu itibarla hak sahibi kız çocuğu evlendiği tarihten itibaren beş yıl içinde evlenme ödeneği talep etmemesi halinde, ödeme hakkı düştüğünden talep etse dahi ödenmeyecektir.

02.10.2013 tarihinde evlenen hak sahibi kız çocuğu, 02.10.2018 tarihine kadar evlenme ödeneği talep etmesi halinde almakta olduğu aylığın iki yıllık tutarı ödenecektir. 02.10.2018 tarihinden sonra talepte bulunması halinde evlenme ödeneği adı altında hiçbir ödeme yapılmayacaktır.

IV- SONUÇ

Evlenme ödeneği, sigortalının ölümü sonucu Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan ölüm veya gelir aylığı alan kız çocuklarının talep etmesi halinde ödenmektedir. Evlenme ödeneğine hak kazanma şartları 5510 Kanun’un 37. maddesinde belirtilmiştir. Evlenme ödeneği talep etme ise evlenme tarihinden itibaren beş yıldır. Beş yıl içinde talep edilmeyen evlenme ödeneği hakkı ortadan kalmaktadır.

_____________________________

* Gaziantep Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni