Olağandışı Gelir ve Gider Hesap Gruplarının Denetimi

Yazar: Uğur KAM*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Olağandışı Gelir ve Kârlar Hesap Grubu; işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlıkların satışlarından elde edilen kârlar ile olağan dışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve kârların yer aldığı hesap grubudur.

Olağandışı gelir ve kârlar grubu aşağıdaki hesaplardan oluşmaktadır;

¨ 671 ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLAR

¨ 679 DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR

II- DENETİM

A- ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLAR HESABININ DENETİMİ

Cari dönemden önceki dönemlere ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata ya da unutulma nedenleriyle yansıtılamayan tutarların gösterildiği hesap kalemidir.

İşleyişi: Önceki dönemlere ait gelirler bu hesaba alacak kaydedilir.

Önceki dönem gelir ve karları Muhasebe uygulama genel tebliğinde belirtildiği üzere 671 Nolu hesapta izlenir. Pasif karakterli bir hesap olup, sıfır yâda alacak kalanı vermesi gerekir borç kalanı vermesi muhasebe tekniği açısından olanaksızdır.

-Hesaba kayıt edilen gelirlerin önceki dönemlere ait olup olmadığı,

-Hesaba cari döneme ait gelirlerin kayıt edilmemesi gerektiği hususuna uyulup uyulmadığı,

-Cari dönemde bu hesaba kayıt edilen önceki yıla ait gelirlerin, önceki yıl/yıllarda kayıt altına alınıp alınmadığı,

-Hesaba kayıt edilen önceki yıllara ait inşaat işi gelirlerinin geçici veya kesin kabullerinin gerçekleşip gerçekleşmediği,

-Hesaba kayıt edilen gelirlerin Kurumlar Vergisi Matrahının hesaplanmasında dikkate alınıp alınmadığı,

-Hesaba kayıt edilen önceki yıla ait inşaat gelirleri için stopaj ayrılıp ayrılmadığı kontrol edilir.

B- DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR HESABININ DENETİMİ

Arızi bir karakter taşıyan duran varlık satışlarından doğan kârlar gibi gelir ve kârların yer aldığı hesap kalemidir.

İşleyişi: Diğer olağandışı gelir ve kârlar bu hesaba alacak kaydedilir.

Diğer olağandışı gelir ve kârlar Muhasebe uygulama genel tebliğinde belirtildiği üzere 679 Nolu hesapta izlenir. Pasif karakterli bir hesap olup, sıfır yâda alacak kalanı vermesi gerekir Borç kalanı vermesi muhasebe tekniği açısından olanaksızdır.

-Hesaba kayıt edilen gelirlerin olağan dışı gelirler olup olmadığı ve süreklilik arz edip etmediği,

-Hesaba kayıt edilen gelirlerin duran varlıkların defter değeri ( Maliyet bedeli – B.Amortisman Tutarı ) ile satış tutarı arasındaki olumlu fark olup olmadığı,

-Hesaba gelir kaydı yapılırken eş zamanlı olarak duran varlıklar hesaplarında çıkış olup olmadığı,

-Karlı olarak satışı yapılan duran varlığın yenileme amacı ile satılıp satılmadığı, yenileme amacı ile satıldı ise ortaya çıkan gelirin bu hesaba kaydedilip kaydedilmediği,

-Satışı faturaları’nın VUK 230. Maddeye göre düzenlenip düzenlenmediği,

-Satışı faturaları’nın VUK 231. Madde de belirtilen kaidelere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,

-Satış faturalarında gösterilen gelir tutarı ile muhasebe kayıtlarında gösterilen gelir tutarının tutarlılığı,

-Satış faturalarında gösterilen KDV tutarı ile muhasebe kayıtlarında ve beyannamede gösterilen KDV tutarının tutarlılığı,

-Nedeni bulunamayan sayım fazlalarının bu hesaba kayıt edilip edilmediği,

-İştirak ve bağlı ortaklık hisselerinden doğan gelirlerin bu hesaba kayıt edilip edilmediği,

-Alınan ve geri verilme şartları ortadan kalkan depozitoların bu hesaba kaydedilip kaydedilmediği,

-Tazminat Gelirlerinin bu hesaba kaydedilip kaydedilmediği,

-Satış faturalarında gösterilen KDV oranının yasal oranlara uygun olup olmadığı,

-Satış faturalarının yasal süre içinde düzenlenip düzenlenmediği,

-İlgili hesap içinde Şirketin Ana faaliyeti ile ilgili olan bir satış gelirinin bulunup bulunmadığı,

-Satışların dönemsellik ilkesine uygun olarak gerçekleştiği dönemde hesaplara alınıp alınmadığı,

-Kurumun ortakları yâda iştiraklerinden elde edilen diğer olağan dışı gelirlerin Transfer Fiyatlandırması açısından uygun olup olmadığı,

-Dönem sonunda düzenlenmiş duran varlık satış faturaları ile sonraki dönem başında düzenlenmiş duran varlık satış faturaları kontrol edilerek, Zararda olan şirketlerin dönem sonunda düzenlediği yüksek tutarlı satış faturaları ile zarar satışı gerçekleştirip gerçekleştirmediği ve Dönem sonunda teslimi yapılan satışların faturalarının bir sonraki dönem düzenlenerek gelirin ertelenmesi yoluna gidilip gidilmediği kontrol edilir.

III- OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR HESAP GRUBU

İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararların yer aldığı hesap grubudur.

Olağandışı gider ve zararlar grubu aşağıdaki hesaplardan oluşmaktadır;

¨ 680 ÇALIŞILMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLAR

¨ 681 ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLAR

¨ 689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR

IV- DENETİM

A- ÇALIŞILMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLAR HESABININ DENETİMİ

Üretimle ilgili giderlerden çalışılmayan döneme ve çalışmayan kısımlara ait giderleri içerir.

İşleyişi: Çalışılmayan kısım giderleri oluştuğunda bu hesaba borç kaydedilir.

Çalışılmayan kısım giderleri Muhasebe uygulama genel tebliğinde belirtildiği üzere 680 No.lu hesapta izlenir. Aktif karakterli bir hesap olup, sıfır ya da borç kalanı vermesi gerekir alacak kalanı vermesi muhasebe tekniği açısından olanaksızdır.

Hesaba, işletmenin kontrol edemediği nedenler ile üretim faaliyetlerinin durduğu dönemlerde ortaya çıkan çalışılmayan dönem giderlerinin kaydedilip kaydedilmediği,

Maliyet yazılması gereken giderlerin direkt gider yazılıp yazılmadığı kontrol edilir.

B- ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLAR HESABININ DENETİMİ

Cari dönemden önceki döneme ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata yâda unutulma nedeni ile yansıtılmayan veya sonradan ortaya çıkan tutarların gösterildiği hesaptır.

İşleyişi: Önceki dönemlere ait giderler bu hesaba borç kaydedilir.

Önceki dönem gider ve zararları Muhasebe uygulama genel tebliğinde belirtildiği üzere 681 No.lu hesapta izlenir. Aktif karakterli bir hesap olup, sıfır yâda borç kalanı vermesi gerekir Alacak kalanı vermesi muhasebe tekniği açısından olanaksızdır.

- Hesaba kayıt edilen giderlerin önceki dönemlere ait olup olmadığı,

- Hesaba cari döneme ait giderlerin kayıt edilmemesi gerektiği hususuna uyulup uyulmadığı,

- Cari dönemde bu hesaba kayıt edilen önceki yıla ait giderlerin, önceki yıl/yıllarda kayıt altına alınıp alınmadığı,

- Hesaba kayıt edilen önceki yıllara ait inşaat işi giderlerinin geçici veya kesin kabullerinin gerçekleşip gerçekleşmediği,

- Hesaba kayıt edilen giderlerin Kurumlar Vergisi Matrahının hesaplanmasında KKEG olarak dikkate alınıp alınmadığı,

- Önceki dönem faturalarının VUK 230. maddeye göre düzenlenip düzenlenmediği,

- Önceki dönem faturalarının VUK 231. madde de belirtilen kaidelere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,

- Hesaba kayıt edilen önceki dönem faturalarının KDV tutarlarının indirim olarak kullanılmayıp gider yazılarak KKEG olarak dikkate

alınıp alınmadığı kontrol edilir.

C- DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR HESABININ DENETİMİ

Arızi bir karakter taşıyan duran varlık satışlarından doğan zararlar gibi gider ve zararların yer aldığı hesap kalemidir.

İşleyişi: Diğer olağandışı gider ve zararlar bu hesaba borç kaydedilir.

Diğer olağandışı gider ve zararlar Muhasebe uygulama genel tebliğinde belirtildiği üzere 689 No.lu hesapta izlenir. Aktif karakterli bir hesap olup, sıfır yâda borç kalanı vermesi gerekir alacak kalanı vermesi muhasebe tekniği açısından olanaksızdır.

- Hesaba kayıt edilen giderlerin olağan dışı gider olup olmadığı ve süreklilik arz edip etmediği,

- Hesaba kayıt edilen giderlerin Duran Varlıkların Defter değeri (Maliyet bedeli – B.Amortisman Tutarı) ile satış tutarı arasındaki olumsuz fark olup olmadığı,

- Hesaba gider kaydı yapılırken eş zamanlı olarak Duran Varlıklar hesaplarında çıkış olup olmadığı,

- Satış faturalarının VUK 230. maddeye göre düzenlenip düzenlenmediği,

- Satış faturalarının VUK 231. madde de belirtilen kaidelere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,

- Satış faturalarında gösterilen KDV tutarı ile muhasebe kayıtlarında ve beyannamede gösterilen KDV tutarının tutarlılığı,

- Nedeni bulunamayan sayım noksanlarının bu hesaba kayıt edilip edilmediği ve bu tutarların Kurumlar Vergisi Matrahının hesaplanmasında KKEG olarak dikkate alınıp alınmadığı,

- İştirak ve bağlı ortaklık hisselerinden doğan giderlerin bu hesaba kayıt edilip edilmediği,

- Verilen ve geri alınma şartları ortadan kalkan depozitoların bu hesaba kaydedilip kaydedilmediği ve bu tutarların Kurumlar Vergisi Matrahının hesaplanmasında KKEG olarak dikkate alınıp alınmadığı,

- Hesaba şirketin ana faaliyeti ile ilgili giderlerin kayıt edilip edilmediği,

- Satış faturalarında gösterilen KDV oranının yasal oranlara uygun olup olmadığı,

- Satış faturalarının yasal süre içinde düzenlenip düzenlenmediği,

- Satışların dönemsellik ilkesine uygun olarak gerçekleştiği dönemde hesaplara alınıp alınmadığı,

- Kurumun ortakları yâda iştiraklerinden elde edilen diğer olağan dışı giderlerin Transfer Fiyatlandırması açısından uygun olup olmadığı,

- Dönem sonunda düzenlenmiş duran varlık satış faturaları ile sonraki dönem başında düzenlenmiş duran varlık satış faturaları kontrol edilerek, Zararda olan şirketlerin dönem sonunda düzenlediği yüksek tutarlı satış faturaları ile zarar alışı gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği ve sonraki dönem teslim alınan alışların faturalarının bir önceki dönem düzenlenerek giderlerin öne çekilmesi yoluna gidilip gidilmediği kontrol edilir.

________________________________
* SMMM Stajeri/TaxAssistant