Gürültü Yönetmeliği Çalışanların Kulak ve İşitme Sağlığı Açısından Önem Taşır

Yazar: Vedat İLKİ*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Çalışma hayatında en çok şikayet edilen ortamlardan biri de, gürültü olarak belirlenmiştir.

Gürültü özellikle işitme sağlığını olumsuz etkileyen etkenlerin başında gelmektedir. Ağır sanayi dediğimiz işyerlerinde, KOBİ işletmelerinde, Organize Sanayi İşyerlerinde, Tehlikeli ve Çok Tehlikeli işyerlerin de bu konu oldukça önem taşımaktadır.

Yıllık periyodik muayenelerde ses desibel ölçümlerinin çalışanlar üzerindeki “gürültü” etkisi araştırılmalıdır.

II- ILO KONUYA YAKLAŞIMI

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 63. konferansında imzalanan sözleşmenin 3. maddesinde gürültüyü nasıl tanımladığına baktığımızda “Gürültü terimi, bir işitme kaybına yol açan veya sağlığa zararlı olan veya başka tehlikeleri ortaya çıkaran bütün sesleri kapsar.” denildiğini görmekteyiz. Bizim içinde gürültüyü insan sağlığıyla birlikte alan bu tanım önemlidir. Sesin niteliğinin bozulması, frekansları farklı birçok ses dalgasının üst üste gelmesidir.[1]

III- 6331 SAYILI YASA İLE YÖNETMELİK

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında çıkarılan Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 28 Temmuz 2013 tarih ve 28721 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak aynı tarih de yürürlüğe girmiştir.

Yönetmeliğin amacı;

a) Çalışanların gürültüye maruz kalmaları sonucunda oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden,

b) Özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için asgari gereklilikleri belirlemektir.

Uygulama alanı olarak 6331 sayılı Kanun’un kapsamında olan özel ve kamu işyerlerini de kapsayacaktır.

IV- MARUZİYET EYLEM VE SINIR DEĞERLERİ NEDİR?

1) Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri aşağıda sıralanmıştır.

a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 80 dB(A) veya (Ptepe) = 112 Pa [135 dB(C) re. 20 µPa](20 µPa referans alındığında 135 dB (C) olarak hesaplanan değer).

b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB(A) veya (Ptepe) = 140 Pa [137 dB(C) re. 20 µPa].

c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87 dB(A) veya (Ptepe) = 200 Pa [140 dB(C) re. 20 µPa].

2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların maruziyetinin tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımların koruyucu etkisi de dikkate alınır.

3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmaz.

4) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerinin uygulanmasında günlük gürültü maruziyet düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde;

a) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi, 87 dB(A) maruziyet sınır değerini aşamaz.

b) Bu işlerle ilgili risklerin en aza indirilmesi için uygun tedbirler alınır.

V- MARUZİYETİN SAPTANMASI

İşveren, çalışanlarının maruz kaldığı gürültü düzeyini, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde ele alır ve risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gereken durumlarda gürültü ölçümleri yaptırarak maruziyeti belirler.

Gürültüyü tespiti için uygun ölçüm yöntem ve cihazları kullanır;

a) Özellikle ölçülecek olan gürültünün niteliği, maruziyet süresi, çevresel faktörler ve ölçüm cihazının nitelikleri dikkate alınarak mevcut şartlara uygun olur.

b) Gürültü maruziyet düzeyi ve ses basıncı gibi parametrelerin tespit edilebilmesi ile belirtilen maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerlerinin aşılıp aşılmadığına karar verilebilmesine imkan sağlanır.

c) Çalışanın kişisel maruziyetini gösterir.

Tüm bu çalışmalar ve ölçüm sonuçları, gerektiğinde kullanılmak ve iş müfettişlerinin denetimlerinde istenildiğinde gösterilmek üzere uygun bir şekilde saklanır.

VI- GÜRÜLTÜ İLE ORTAYA ÇIKAN RİSKLER

1) Anlık darbeli gürültüye maruziyet dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine,

2) Maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerine,

3) Başta özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,

4) Teknik olarak elde edilebildiği durumlarda, işle ilgili ototoksik maddeler ile gürültü arasındaki ve titreşim ile gürültü arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan etkisine,

5) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve çalışanlar tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri ve diğer seslerin gürültü ile etkileşiminin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine,

6) İş ekipmanlarının gürültü emisyonu hakkında, ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilerine,

7) Gürültü emisyonunu azaltan alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına,

8) Gürültüye maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine,

9) Sağlık gözetiminde elde edinilen güncel bilgilere,

10) Yeterli korumayı sağlayabilecek kulak koruyucularının bulunup bulunmadığına

özel önem verir.

VII- İŞVEREN GEREKLİ TEDBİRLERİ ALIR

İşveren, risklerin kaynağında kontrol edilebilirliğini ve teknik gelişmeleri dikkate alarak, gürültüye maruziyetten kaynaklanan risklerin kaynağında yok edilmesini veya en aza indirilmesini sağlar .Alınacak tedbirleri belirler.

İşveren, maruziyetin önlenmesi veya azaltılmasında,gürültü maruziyetinin daha az olduğu başka çalışma yöntemlerinin seçer.

İşveren yapılan işe göre mümkün olan en düşük düzeyde gürültü yayan uygun iş ekipmanının seçilmesini araştırır.

İşveren ,işyerinin ve çalışılan yerlerin uygun şekilde tasarlanması ve düzenlenmesine göre hareket eder.

İşveren ,iş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimin verilmesini sağlar.

İşverene özellikle gürültünün teknik yollarla azaltılması ile ilgili yatırımlara hız veriri.

1) Hava yoluyla yayılan gürültünün; perdeleme, kapatma, gürültü emici örtüler ve benzeri yöntemlerle azaltılması,

2) Yapı elemanları yoluyla iletilen gürültünün; yalıtım, sönümleme ve benzeri yöntemlerle azaltılması gibi yöntemleri benimser.

İşveren , işyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programlarının uygular.

İşveren, gürültünün yapacağı iş organizasyonu ile azaltılması ve bu amaçla;

1) Maruziyet süresi ve düzeyinin sınırlandırılması,

2) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerinin düzenlenmesi,

hususlarını göz önünde bulundurur.

3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren;

a) Bu maddede belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik veya iş organizasyonuna yönelik önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar.

b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerini uygun şekilde işaretler. İşaretlenen alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak mümkün ise bu alanlara girişlerin kontrollü yapılmasını sağlar.

4) İşveren, çalışanların dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyinin, bu yerlerin kullanım şartları ve amacına uygun olmasını sağlar.

5) İşveren, Yönetmeliğe göre alınacak tedbirlerin, 6331 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumlarına uygun olmasını sağlar.

VIII- KULAK KORUYUCUSU VERİLME ESASLARI

Tüm aldığınız gürültüyü önleme tedbirlerine rağmen risklerin devam etmesi halinde koruyucu donanımlara ihtiyaç vardır.Bunun içinde kulak koruyucu donanımları çalışanların kullanımına hazır halde bulundurulur.İşveren de en yüksek maruziyet eylem değerlerine ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucu donanımlarının çalışanlar tarafından kullanılmasını sağlar ve denetler.İşveren kulak koruyucu donanımların kullanılmasını sağlamak için her türlü çabayı gösterir ve alınan kişisel korunma tedbirlerinin etkinliğini kontrol eder.

İşveren tarafından sağlanan kulak koruyucu donanımları yönetmeliğe uygun olanlardan seçilmelidir.İşitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek şekilde seçilir.Çalışanlar tarafından doğru kullanılır ve korunur.Çalışana tam olarak uyar.

Hijyenik şartların gerektirdiği durumlarda çalışana özel olarak sağlanır.

IX- TEDBİRLERE RAĞMEN SINIR DEĞERLER AŞARSA İŞVEREN NASIL HAREKET ETMELİ?

Yönetmelikte belirtilen bütün kontrol tedbirlerinin alınmasına rağmen, maruziyet sınır değerlerinin aşıldığının tespit edildiği durumlarda, işveren;

a) Maruziyeti, sınır değerlerin altına indirmek amacıyla gerekli tedbirleri derhal alır.

b) Maruziyet sınır değerlerinin aşılmasının nedenlerini belirler ve bunun tekrarını önlemek amacıyla, koruma ve önlemeye yönelik tedbirleri gözden geçirerek yeniden düzenler.

X- ÇALIŞANLARLA BU KONU PAYLAŞILIR

İşveren, işyerinde belirlenen en düşük maruziyet eylem değerlerine eşit veya bu değerlerin üzerindeki gürültüye maruz kalan çalışanların veya temsilcilerinin gürültü maruziyeti ile ilgili olarak ve özellikle;

a) Gürültüden kaynaklanabilecek riskler,

b) Gürültüden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan tedbirler ve bu tedbirlerin uygulanacağı şartlar,

c) Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri,

ç) Gürültüden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve gürültü ölçümünün sonuçları ile bunların önemi,

d) Kulak koruyucularının doğru kullanılması,

e) İşyerinde gürültüye bağlı işitme kaybı belirtisinin tespit ve bildiriminin nasıl ve neden yapılacağı,

f) Bakanlıkça sağlık gözetimine ilişkin çıkarılacak ilgili mevzuat hükümlerine ve çalışanların hangi şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı ve sağlık gözetiminin amacı,

g) Gürültü maruziyetini en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları,

hususlarında bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlar.

Ayrıca işveren çalışanlarına konuyla ilgili risk değerlendirmesi,oluşacak risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için alınacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanacak tedbirleri,kulak koruyucularının seçilmesi,konularında çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar.

XI- PERİYODİK SAĞLIK GÖZETİMİ

Gürültüye bağlı olan herhangi bir işitme kaybında erken tanı konulması ve çalışanların işitme kabiliyetinin korunması amacıyla;

İşveren 6331 sayılı Kanun’un 15. maddesine göre gereken durumlarda,işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre ,gerekli görüldüğü hallerde,işyeri hekimince belirlenecek düzenli aralıklarla,çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.

Çalışanların en yüksek maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye maruz kalan çalışanlar için, işitme testleri işverence yaptırılır.

Risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarının bir sağlık riski olduğunu gösterdiği yerlerde, en düşük maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye maruz kalan çalışanlar için de işitme testleri yaptırılabilir.

İşitme ile ilgili sağlık gözetimi sonucunda, çalışanda tespit edilen işitme kaybının işe bağlı gürültü nedeniyle oluştuğunun tespiti halinde ,çalışan işyeri hekimi tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilir.

İşveren bunun sonucunda;

1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesini gözden geçirir.

2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirir.

3) Riskleri önlemek veya azaltmak için çalışanın gürültüye maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi gibi gerekli görülen tedbirleri uygular.

4) Benzer biçimde gürültüye maruz kalan diğer çalışanların, sağlık durumunun gözden geçirilmesini ve düzenli bir sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.

XII- İDARİ PARA CEZASI

30

26/1-n

İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmeliklerde belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi (uyulmayan her hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak)

1.078,00

XIII- SONUÇ

Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 28 Temmuz 2013 tarih ve 28721 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak aynı gün yürürlüğe girmiştir.

İşyerlerinde çalışma hayatı ile ilgili en çok şikayet edilen konuların başında gürültü kirliliği gelmektedir.Gürültü nedeni ile çalışanların duyu organlarında meydana gelen işitme kayıplarından dolayı işverenlerini sorumlu tutarak Borçlar Kanuna göre Maddi ve Manevi Tazminat davaları açılmaktadır.

Gürültü insan vücudunun önemli bir uzuvu olan kulaklarda maydana getirdiği tahribat ile sağırlağa kadar giden kalıcı hasarlar bırakabilir.Ses şiddetinin 90 dB (A) düzeyini geçmesi işitme kayıplarına neden olacaktır.

İnsan kulağı 0,0002-2000dyne/cm2’lik basınçlara yanıt verebilen bir organdır. Gürültü şiddetinin desibel (db) kullanılır.Gürültü, maruz kalanlar üzerinde olumsuz etkiler meydana getiren ve istenmeyen seslerdir. Gürültünün, ölçü birimi, desibel (dB)'dir. İnsan kulağının ilk uyum yaptığı ses şiddeti 0 (Sıfır) dB’dir. Buna duyma eşiği denilmektedir.İnsan kulağının dayanamadığı ses şiddeti 140 dB’dir. Buna da ağrı eşiği denilmektedir. Gürültünün stres, duyma kaybı veya duyma fonksiyon geriliği ve motivasyon eksikliği gibi zararları bulunmaktadır. Gürültü ile mücadelede amaç, gürültünün, ağır ve tehlikeli işlerin yapıldığı işyerlerinde 95 diğer işyerlerinde ise 80 dB’den az olmasını sağlamak ve çalışanların etkilenmesini önlemek olmalıdır.

Gebe çalışanların çalıştığı yerdeki gürültü seviyesinin, en düşük maruziyet etkin değeri olan 80 dB’i geçmemesi sağlanmalıdır. Eğer gürültü seviyesi düşürülemiyorsa çalışanın yeri değiştirilmelidir. Limitleri aşan gürültülü ortamda gebe çalışanların kişisel koruyucu donanım kullanarak dahi çalıştırılmaları yasaktır.[2]

Burada işverenlere karşı düşen en önemli görev ise işletmelerinin gerçekçi anlamda risk analizlerini yapmaları gerekir.

Özellikle gürültü riskini sınır değerlerin altına çekecek ,maruziyetleri azaltacak tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Çalışanlara konuyla ilgili eğitim verilmeli,çalışanların görüşleri ve katılımları ele alınmalıdır.

Ortaya çıkan riskleri azaltacak tedbirleri işverenler tekrar gözden geçirmeli, çalışanların rutin sağlık gözetimleri yapılarak işitme testleri tekrar edilmelidir.

Kişisel koruyucu malzemeleri standartlara uygun olmalıdır.Kulak koruyucuları kişilere özel olduğu gibi ,iş ekipmanları uygun yerde bulunmalı ,hijyen şartlarına uyumlu olmalıdır.

Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerinin uygulanmasında günlük gürültü maruziyet düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir.

Yönetmelikteki koşulları görmezden gelindiğinde ,uyulmayan her hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak idari para cezası ile karşılacaksınız.

---

* İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı, Adli Bilirkişi

[1] Resul KURT, “Gürültüden Korunma”, Dünya, 02.08.2013

[2] Resul KURT, “Gürültüden Korunma”, Dünya, 02.08.2013