Engelleri Nedeniyle Vergi İndiriminden Yararlanan Sigortalıların Emekliliği

Yazar: Ayten KARA*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Sigortalıların emekli olabilmeleri için kanunla belirlenen belli bir sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş şartını yerine getirilmesi gerekir.

Ancak gerek 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda gerekse bu Kanundan önce yürürlükte bulunan kanunlarda, emekliliğe hak kazanmanın genel şartlarının dışında, engelli sigortalılar ile çalışma şartları ağır ve yıpratıcı olanlar için emeklilik şartları özel hükümlerle düzenlenmiştir.

Bu yazımızda, engelli olmaları nedeniyle vergi indiriminden yararlanan  sigortalıların 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önceki ve sonraki emeklilik şartları hakkında yapılan düzenlemelere değinilecektir.

II- KİMLER VERGİ İNDİRİMİNDEN YARARLANMAKTADIR.

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 31. maddesinde, Çalışma gücünün

- Asgari % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabının birinci derece engelli,

- Asgarî % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabının ikinci derece engelli,

- Asgarî % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabının ise üçüncü derece engelli

sayılacağı ve aşağıda engellilik dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarların, hizmet erbabının ücretinden indirileceği hüküm altına alınmıştır.

- Birinci derece engelliler için 440.000.000 lira (800 TL),

- İkinci derece engelliler için 220.000.000 lira (400 TL),

- Üçüncü derece engelliler için 110.000.000 lira (190 TL)dır. (1)

Çalışırken vergi indirimi kolaylığı sağlanan engelli sigortalıların emeklilik şartlarının diğer sigortalılardan ayrı tutulması daha kolay şartlarla emekli olmalarına da imkan sağlamaktadır.

III- VERGİ İNDİRİMİNDEN YARARLANAN ENGELLİ SİGORTALILARIN EMEKLİLİK ŞARTLARI

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 3689 sayılı Kanunla değişik 31. maddesinin 3 üncü fıkrasına göre çalışma gücünün en az % 40’ını kaybetmek suretiyle sakatlık indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda bulunan sigortalılar, en az 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları pirimi ödeme şartlarını yerine getirmeleri halinde yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmakta  iken, 06/08/2003 tarihinde 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinde değişiklik yapılarak birinci, ikinci ve üçüncü derece engel durumuna göre emeklilik şartları yeniden düzenlenmiştir.

Yapılan değişiklikle, birinci derecede engelli olanların en az 15 yıl sigortalılık süresi ve en az 3600 gün,

- İkinci derecede engelli olanların en az 18 yıl sigortalılık süresi ve en az 4000 gün,

- Üçüncü derecede engelli olanların en az 20 yıl sigortalılık süresi ve en az 4400 gün,

malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmaları şartıyla yaşlılık aylığından yararlanacağı öngörülmüştür.

Ancak bu durumdan sigortalıların hemen etkilenmelerini önlemek amacı ile 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 87 nci madde ile Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle12 yıl ve daha fazla sigortalılık süresi bulunanlar için 15 yıl 3600 gün şartı korunmuş, 12 yıldan az sigortalılık süresi bulunanlar için kademeli geçiş süreci öngörülmüştür.

5510 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinin ikinci fıkrası ile de Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup, Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar hakkında, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60 ıncı maddesinin (c) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87 nci maddesine göre işlem yapılacağı hüküm altına alınarak engelli sigortalıların işe emeklilik şartları aynen korunmuştur. (2)

2008 yılı Ekim ayı başından önce sigortalı olanlardan en az %40 engelli olmaları nedeniyle vergi indiriminden yararlananların emeklilik şartları tabloda belirtilmiştir.

SİGORTALILIK SÜRESİNİN  BAŞLANGICI	I. DERECE ENGELLİ (%80 ve üzeri)		II. DERECE ENGELLİ (%60-%80)		III. DERECE ENGELLİ (%40-%60)
	Sigortalılık Süresi	Gün Sayısı	Sigortalılık Süresi	Gün Sayısı	Sigortalılık Süresi	Gün Sayısı
06.08.1991’den önce	15	3600	15 yıl	3600	15	3600
07.08.1991 – 06.08.1994	15	3600	15 yıl 8 ay	3680	16	3760
07.08.1994 – 06.08.1997	15	3600	16 yıl 4 ay	3760	17	3920
07.08.1997 – 06.08.2000	15	3600	17 yıl	3840	18	4080
07.08.2000 – 06.08.2003	15	3600	17 yıl 8 ay	3920	19	4240
06.08.2003 - .10.2008	15	3600	18 yıl	4000	20	4400

Örnek: ilk defa 01.04.1996 tarihinde çalışmaya başlayan ve 01.05.2012 tarihine kadar 3700 prim ödeme gün sayısı bulunan sigortalının, 03.05.1997 tarihinde almış olduğu rapora istinaden %76 oranında (2. derece) engelli olduğuna karar verilmiştir.

Sigortalının. 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 87. maddeye göre emekli olabilmesi için herhangi bir yaş şartı aranmadan, 16 yıl 4 ay sigortalılık süresi ile 3760 prim gün sayısı şartını yerine getirmesi gerekir.

Diğer taraftan, 5510 sayılı Kanunda vergi indiriminden yararlanma nedeniyle emekliliğe hak kazanma şartları yerine çalışma gücü kayıp oranına göre emekliliğe hak kazanma hükmü getirilmiştir. Buna göre de ilk defa 2008 yılı Ekim ayı başından sonra sigortalı olanların engel durumlarına göre erken emeklilik şartları çalışma gücü kayıp oranlarına göre belirlenmektedir.

IV- VERGİ İNDİRİMİNDEN YARARLANMANIN TESPİTİ, İTİRAZ HAKKI

Vergi indiriminden yararlanmak için, engel derecelerinin saptanmasına ilişkin raporların hangi sağlık kuruluşlarından ne şekilde alınacağı, bunlara ilişkin kararların, itirazların ve ihbarın hangi kuruluşlarca değerlendirileceği 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelikle belirlenmiştir.

Söz konusu Yönetmelik ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu hükümlerine göre, sakatlık indirimine esas olmak üzere düzenlenen raporlarda, raporu düzenleyen sağlık kuruluşu tarafından işverenin bulunduğu yerdeki il defterdarlığına gönderilen özürlü sağlık kurulu raporunun esas alınacağı öngörülmüştür.

Ayrıca aynı Yönetmelikte, düzenlenen rapora itiraz edilmesi durumunda, özürlü sağlık kurulu raporuna; özürlü, velisi veya vasisi veyahut raporu isteyen kurum tarafından itiraz edilebileceği,  İlgililerin itiraz dilekçesi ve ilk özürlü sağlık kurulu raporunun tasdikli bir örneği ile birlikte, bulundukları ilin sağlık müdürlüğüne başvurmaları gerektiği de öngörülmüştür. (3)

V- VERGİ İNDİRİM RAPORLARININ EMEKLİLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

Sigortalıların temin ettikleri vergi indirim raporlarını vergi indiriminden yararlanmak için çalışırken işverene ibraz etmeleri gerekmekte ise de emeklilik talebinden önce Sosyal Güvenlik Kurumuna ibraz etmeleri yeterlidir.

Eski tarihli vergi indirim raporlarının geçerli sayılmayacağı hususunda herhangi bir hüküm bulunmadığından, raporun geçerliliği hususunda rapor tarihinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. Yani sigortalı raporu ne zaman almış olursa olsun emeklilik talebinden önce Sosyal Güvenlik Kurumuna ibraz etmesi yeterlidir.

Ayrıca engel durumunun işe girmeden önce veya sonra olmasının önemi olmadığı gibi çalışırken vergi indiriminden yaralanıp yaralanmadığının da raporun emeklilikte değerlendirilmesinde bir önemi bulunmamaktadır.

Zira engelli oranı,  emeklilik şartlarının belirlenmesi için gereklidir.

5510sayılı Kanunun geçici 10. maddesinde de Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan, sigortalılar ibaresine yer verilerek raporun temin edilme tarihinin bir öneminin bulunmadığı açıkça ortaya konmuştur.

Ancak, Kanun gereği ihbar ve şikayet veya soruşturma sonucu Sosyal Güvenlik Kurumu raporların yeniden teminini isteme hakkına sahiptir.

V- SONUÇ

Engelli sigortalılara çalışırken engelleri oranında vergi indiriminden yararlanmanın yanı sıra engel durumuna göre daha kolay şartlarla emekli olabilme imkanı da sağlanmaktadır.

Engelli sigortalıların erken emekli olabilme şartlarından yararlanabilmesi için engellilik halinin ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlamadan önce veya sonra oluşmasının herhangi bir önemi bulunmamaktadır.

Engelli sigortalıların emeklilik şartları arasında belli bir sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartı aranmakta ise de herhangi bir yaş şartı aranmaması da bu kişilerin daha erken emekli olabilmelerine imkan sağlamaktadır. Aylık hesabında, ise engelli sigortalıların aylık bağlama oranları hususunda taban oran uygulanması, bu kişilere bağlanan aylıkların, aynı gün ve kazanca sahip olanlardan genel şartlara göre bağlanan aylıklara nazaran daha yüksek olmasını sağlamaktadır. 

Ayrıca, emekli aylıklarından herhangi bir vergi kesintisi yapılmadığından, vergi indiriminden yararlanan sigortalıların erken emeklilik dışında emekli olduktan sonra vergi indiriminden yararlanmaya devam etmeleri söz konusu değildir.

Ayrıca, tüm çalışanlar arasında norm ve standart birliği sağlamak amacı ile yürürlüğe konulan 5510 sayılı Kanunun geçici maddesi ile de bu Kanundan önce çalışmaya başlayanların kazanılmış haklarının korunması amaçlanmıştır. 

______________________

* EHGM Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı Şube Müdürü