Genel Sağlık Sigortasında Aynı Hizmete Uygulanan 4 Farklı Prim Oranı

Yazar: Mikail KILINÇ*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

Bilindiği gibi, sosyal güvenlik reformuyla genel sağlık sigortası ve gelir testi uygulaması gündeme gelmiş ve sosyal güvenlik reformu çerçevesinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunla(1) genel sağlık sigortasına kademeli olarak geçilmesi ve nihayetinde 01.01.2012 tarihi itibarıyla ülke nüfusunun tamamının genel sağlık sigortası kapsamında olması ve bu tarih itibarıyla genel sağlık sigortası kapsamında olmayanların gelir testine tabi tutulmaları zorunluluğu öngörülmüştür.

Öncelikle kimlerin hangi şartlarla genel sağlık sigortalısı olacakları 5510 sayılı Kanun’un 60. maddesinde sayılmıştır. Söz konusu şartlar dikkate alındığında, bazı kişiler gelir testine tabi tutulmadan direk olarak genel sağlık sigortalısı sayılacak ve bunlar adına zaten sağlık primi ödendiğinden veya aylık ve gelir aldıklarından (yani sağlık primleri çalışma esnasında zaten ödendiğinden) ayrıca bu kişiler için genel sağlık sigortası primi alınmayacaktır.

Genel sağlık sigortası açısında da prim ödemesin gerekenlerin prim oranları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtilmiştir. Makalemizin konusunu Kanun’da belirlenen farklı genel sağlık sigortası prim oranları oluşturmaktadır.

II- UYGULANMAKTA OLAN GENEL SAĞLIK SİGORTASI VE KAPSAMI

Genel sağlık sigortası, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndaki tanımına göre; “Kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanını sağlayan sigortayı” ifade etmektedir. Genel sağlık sigortalısı tanımı yapılmakla birlikte önemli bir durum da bu sigortanın kimleri kapsadığıdır. Adı geçen Kanun’un 60. maddesinde kimlerin genel sağlık sigortalısı olduğu sayılmıştır. Burada 3’lü bir sınıflandırma yapılabilir.

1- Yalnızca Genel Sağlık Sigortası Primine tabi olanlar.

2- Çalışması ya da sigortalılığı nedeniyle zorunlu Genel Sağlık Sigortası Primine tabi olanlar.

3- Çalışmasına rağmen Genel Sağlık Sigortası Primine tabi olmayanlar.

İlgili maddeye göre yalnızca Genel Sağlık Sigortası Primine tabi olanlar, çalışması ya da sigortalılığı nedeniyle zorunlu Genel Sağlık Sigortası Primine tabi olanlar yani 1. ve 2. Sıradaki belirtilen kişiler; Türkiye’de ikamet etmekte olanlardan;

• Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar,
• Köy ve mahalle muhtarları,
• Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,
• Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,
• Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları,
• Tarımsal faaliyette bulunanlar,
• İsteğe bağlı sigortalılar,
• Zorunlu sigortalı olmayanlardan; harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden fazla olan vatandaşlar,
• 25.08.1999 tarih ve 4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği ve ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan kişiler,
• Yukarıda sayılanlar dışında kalan ve başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşlar

genel sağlık sigortalısı olmakla birlikte adına Genel Sağlık Sigortası Primi ödenmek ya da kendi adına prim ödemek zorundadır.

Sigorta kapsamı belirlendikten sonra kişilerin ne kadar prim ödeyeceği de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun Prim Oranları ve Devlet Katkısı isimli 81. maddesinde belirtilmiştir. Adı geçen maddenin 1. fıkrasının (d) bendinde; “5. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilenler için prim oranı, prime esas kazançlarının % 6’sıdır. Bu prim oranının % 1’i kısa vadeli sigorta kolları, % 5’i genel sağlık sigortası primidir. Aynı maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen kursiyerler için prim oranı, prime esas kazançlarının % 13,5’idir. Bu prim oranının % 1’i kısa vadeli sigorta kolları, % 12,5’i genel sağlık sigortası primidir.” denilmekte, ayrıca aynı maddenin (f) bendinde; “Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlar için 82. maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın % 12,5’idir. Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i ise işveren hissesidir. Yalnızca genel sağlık sigortasına tâbi olanlar ile 60. maddenin birinci fıkrasının (e) bendi ve bu Kanun’un geçici 13. maddesinde belirtilenlerin genel sağlık sigortası primi, prime esas kazancın % 12’sidir.” ifadeleriyle prim oranlarının ne olduğu belirtilmektedir. Adı geçen Kanun’un 60. maddesinin 8. fıkrasında; "19.03.1969 tarih ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu uyarınca avukatlık stajı yapmakta olanlardan bu Kanun’a göre genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar staj süresi ile sınırlı olmak üzere genel sağlık sigortalısı sayılır. Bu şekilde genel sağlık sigortalısı sayılanların genel sağlık sigortası primleri Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının % 6’sıdır. Bu primler Türkiye Barolar Birliği tarafından ödenir.” denilerek de avukatlık stajı yapanların, genel sağlık sigortalısı ya da bakmakla yükümlü olunan kişi olunmaması durumunda tabi olunan prim oranı belirlenmiştir. Aynı şekilde isteğe bağlı sigortalılar açısından da aynı Kanun’un 52. maddesinin 1. fıkrasında, “İsteğe bağlı sigorta primi, 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir. 51. maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınır.” ödenecek genel sağlık sigortası prim oranı belirtilmiştir.

Tüm bu prim oranlarına ilişkin hükümler beraber değerlendirildiğinde görülmektedir ki sağlık alanında verilen aynı hizmete karşılık prim olarak, Sigorta Primine Esas Kazancın % 5’i, % 6’sı, % 12’si ve % 12,50’si olmak üzere olarak kişilere göre değişen 4 çeşit prim oranı bulunmaktadır.

Tablo-1: Sigortalı ve Uygulanan Genel Sağlık Sigortası Prim Oranları

SİGORTALI	PRİM ORANI
3308 sayılı Kanun’da Belirtilen Aday Çırak, Çırak ve İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar	% 5,00
Meslek Liselerinde Okumakta İken veya Yüksek Öğrenimleri Sırasında Staja Tabi Tutulan Öğrenciler ile 2547 sayılı Kanun Uyarınca Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar	% 5,00
1136 sayılı Kanun Kapsamında Avukatlık Stajı Yapmakta Olanlardan Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar	% 6,00
4046 sayılı Kanun’un 21. Maddesi Kapsamında İş Kaybı Tazminatı Alanlar	% 12,00
Kamu İdarelerinde İş Akdi Askıda Olanlar	% 12,00
İsteğe Bağlı Sigortalı Olanlar	% 12,00
5510 sayılı Kanun’un 4. Maddesinin Birinci Fıkrasının (a) Bendi Kapsamında Hizmet Akdine İstinaden Çalışan Sigortalılar	% 12,50
Birleşik Krallıkta İkamet Edenler ve İsviçre Vatandaşı Olanlardan Uzun Vadeli Sigorta Kolunun Uygulanmasını Talep Etmeyenler	% 12,50
İstisna Akdine İstinaden Almanya’ya Götürülen Türk İşçiler	% 12,50
İşsizlik Sigortası Hariç 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
İşsizlik Sigortası Hariç 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
İşsizlik Sigortası Hariç 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar	% 12,50
Tüm Sigorta Kollarına Tabi Olup İşsizlik Sigortası Primi Kesilmeyenler	% 12,50
Türk İşverenler Tarafından Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmamış Ülkelere Götürülerek Çalıştırılan Türk İşçileri	% 12,50
Türkiye İş Kurumu Tarafından Düzenlenen Eğitimlere Katılan Kursiyerlerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar	% 12,50
Yeraltında Gruplu (Münavebeli) Çalışanlar	% 12,50
Yeraltında Sürekli Çalışanlar	% 12,50
Yerüstü Gruplu Çalışanlar	% 12,50

Kaynak: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

Dikkat edilecek olursa verilmekte olan sağlık hizmeti aynı iken, 3308 sayılı Kanun’da Belirtilen Aday Çırak, Çırak ve İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar (% 5), Meslek Liselerinde Okumakta İken veya Yüksek Öğrenimleri Sırasında Staja Tabi Tutulan Öğrenciler (% 5) ile 2547 sayılı Kanun Uyarınca Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar (% 5) ve 1136 sayılı Kanun Kapsamında Avukatlık Stajı Yapmakta Olanlardan Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar (% 6) için prim oranları normal Genel Sağlık Sigortası Prim Oranının % 50’sine yakın bir seviyede belirlenmiştir. Buradaki temel amacın, "Tüm gelir seviyesindeki kişileri Genel Sağlık Sigortası kapsamına alarak herkese eşit, adil ve kolay erişilebilir bir sağlık hizmeti sağlamak" olduğu öngörülebilir.

Anayasa’nın 56. maddesinde; “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.

Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.

Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.

Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.” denilerek kişilerin sağlık hakları Anayasal güvence altına alınmıştır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Sağlık Hizmetleri ve Diğer Haklar” başlıklı 62. maddesinde; “Bu Kanun gereğince genel sağlık sigortasından sağlanacak sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan yararlanmak, genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler için bir hak, Kurum için ise bu hizmet ve hakların finansmanını sağlamak bir yükümlülüktür.

Sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan genel sağlık sigortalısı ile bakmakla yükümlü olduğu kişiler yararlandırılır.

Bu Kanun kapsamındaki kişilere sağlanacak sağlık hizmetleri ve diğer haklar ile kişilerden alınan primlerin tutarı arasında ilişki kurulamaz.” hükmü amirdir. Dolayısıyla kişiler hangi oradan prim öderlerse ödesinler verilecek sağlık hizmetinin kalitesi ve içeriği değişmeyecektir. Bu çerçevede kişilerden farklı oranlarda prim alınsa da verilen hizmet aynı olmaktadır.

III- SONUÇ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre; kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanını sağlamak amacıyla Genel Sağlık Sigortası oluşturulmuştur. Adı geçen Kanun’un 60. maddesinde ise kimlerin genel sağlık sigortalısı olduğu maddeler halinde belirtilmiştir. İlgili Kanun genel olarak değerlendirildiğinde, % 5, % 6, % 12, ve % 12,50 olmak üzere 4 çeşit genel sağlık sigortası primi belirlenmiştir. Kişiler kendileri adına ya da kişilerin adına ödenmesi gereken prim oranları her ne kadar farklı belirlenmiş olsa da sağlanan imkan ve hizmetler herkesin için eşit düzeydedir.

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettiş Yrd.

(1)         5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.