Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Sorumluluklar

Yazar: Arif TEMİR*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda çıkarılmasını öngördüğü yönetmelikler arasında yer alan Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Resmi Gazete’de yayımlanarak(1) 05.10.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ve ekinde yapı işlerinde alınacak asgari iş sağlığı ve güvenliği koşulları belirlenmiştir. Anılan Yönetmelikte; yapı işlerinde işveren, proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik koordinatörünün görev ve sorumlulukları açıklanmıştır. Bilindiği üzere ülkemizde en çok ölümlü iş kazasının olduğu işyerleri inşaat işkolunda yer almaktadır. Hal böyle olunca yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin önemi bir kat daha artmaktadır.

Bu yazımızda; yapı işlerinde işveren, proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik koordinatörünün görev ve sorumluluklarını açıklamaya çalışacağız.

II- YAPI İŞLERİNDE YÜKÜMLÜLÜKLER/SORUMLULUKLAR

A- İŞVERENLERİN SORUMLULUKLARI

Yapı işlerinde işverenin sorumlulukları İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 5. maddesinde açıklanmıştır. Buna göre işveren;

• Yapı alanının düzenli tutulmasını ve yeterli temizlikte olmasını,
• Yapı alanındaki çalışma yerlerinin seçiminde; buralara ulaşımın nasıl sağlanacağının ve ekipman, hareket ve geçişler için alan veya yolların belirlenmesini,
• Malzemenin kullanım ve taşıma şartlarının düzenlenmesini,
• Tesis ve ekipmanın kullanılmaya başlamadan önce ve periyodik olarak teknik bakım ve kontrollerinin yapılmasını,
• Çeşitli malzemeler ve özellikle tehlikeli malzeme ve maddeler için uygun depolama alanları ayrılmasını ve bu alanların sınırlarının belirlenmesini,
• Tehlikeli malzemelerin kullanımı ile uzaklaştırılma koşullarının düzenlenmesini,
• Atık ve artıkların depolanmasını, atılmasını veya uzaklaştırılmasını,
• Çeşitli işler veya işin aşamaları için öngörülen sürelerin yapı alanındaki işin durumuna göre yeniden belirlenmesini,
• Alt işverenler ve kendi nam ve hesabına çalışanlar arasında işbirliğini,
• Yapı alanındaki veya yakınındaki endüstriyel faaliyetler ile etkileşimin dikkate alınmasını,
• Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğe(2) ve uyumlaştırılmış ulusal standartlara uygun kişisel koruyucu donanımların bulundurulmasını ve çalışanlar tarafından kullanılmasını sağlar.

B- İŞVEREN VE ALT İŞVERENLERİN SORUMLULUKLARI

Yapı alanında uygun sağlık ve güvenlik şartlarının devamının sağlanması için, işveren ve alt işverenler; yapı işlerinde asgari şartları dikkate alarak uygun tedbirleri alırlar. Ayrıca sağlık ve güvenlikle ilgili konularda sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı, tespit ve talimatlarını dikkate alırlar. İnşaatta yapılan çalışmalara bizzat katılmaları halinde işveren ve alt işverenler, yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için, sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin sağlık ve güvenlikle ilgili konularda görüş ve önerilerini dikkate alırlar. İşveren ve alt işverenler; İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin(3) 6. maddesi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen ilgili hükümlere, Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5, 6 ve 7. maddesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

C- PROJE SORUMLUSUNUN SORUMLULUKLARI

Proje sorumlusu, işveren tarafından görevlendirilen ve işveren adına projenin hazırlanmasından, uygulanmasından ve uygulamanın kontrolünden sorumlu gerçek veya tüzel kişiye denilmektedir.

İşveren, Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilen yükümlülükleri bizzat yerine getirebileceği gibi, kendi adına hareket etmek üzere, gerekli fenni yeterliliğe sahip olan bir veya daha fazla proje sorumlusu tayin edebilir. İş sağlığı ve güvenliği konularında, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmesi proje sorumlusunun veya işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Anılan Yönetmeliğe göre sağlık ve güvenlik koordinatörleri atanmış olması, sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin kendi görevlerini yapmaları, alt işverenlerin sorumluluğunu etkilemiyor.

D- DİĞER KİŞİLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için kendi nam ve hesabına çalışanlar, sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı ve talimatlarını dikkate alır. Kendi nam ve hesabına çalışanlar; Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 5. maddesine, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin 6. maddesi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen ilgili hükümlere, Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5, 6 ve 7. maddesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

III- SAĞLIK VE GÜVENLİK KOORDİNATÖRLERİNİN GÖREVLENDİRİLMESİ VE GÖREVLERİ

A- GÖREVLENDİRME

Sağlık ve güvenlik koordinatörü, projenin hazırlık ve uygulama aşamalarında, işveren veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 10 ve 11. maddelerinde belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kişilere deniliyor.

Aynı yapı alanında birden fazla işveren veya alt işverenin bulunması durumunda, işveren veya proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik konularında bir veya daha fazla sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirir. İşveren veya proje sorumlusu, yapı işine başlamadan önce projenin hazırlık aşamasında, sağlık ve güvenlik planını hazırlar veya hazırlanmasını sağlar.

Yapı işinde bildirim gerektiren işler haricinde ve riskleri içeren çalışmaların bulunmaması halinde sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmeyebilir.

B- PROJE HAZIRLIK AŞAMASINDAKİ GÖREVLERİ

Sağlık ve güvenlik koordinatörleri proje hazırlık aşamasında; Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 9. maddesindeki yükümlülüklerin yerine getirilmesini koordine eder. Sağlık ve güvenlik planını hazırlar veya hazırlanmasını sağlar. Yapı alanında iş sağlığı ve güvenliği risklerini içeren işler yapılıyorsa, bu işlerle ilgili özel tedbirlerin planda yer almasını sağlar. Proje süresince, birbirini takip eden veya daha sonra yapılacak işler sırasında dikkate alınmak üzere sağlık ve güvenlik bilgilerini içeren sağlık ve güvenlik dosyası hazırlar. Aynı dosyanın proje tamamlandıktan sonra temizlik, bakım, tadilat, yenileme, yıkım işleri gibi her türlü yapı işinin güvenli bir şekilde yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgileri de içermesi sağlanır (Yönetmelik md. 10).

C- PROJE UYGULAMA AŞAMASINDAKİ GÖREVLERİ

Sağlık ve güvenlik koordinatörleri, proje uygulama aşamasında;

İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 5. maddesinde belirtilen risklerden korunma ilkelerinin uygulanmasını koordine eder. Aynı anda veya birbiri ardına yapılacak iş ve iş aşamalarının belirlendiği iş programlarının oluşturulması için teknik ve organizasyona yönelik kararların alınmasında ve işin ya da iş aşamalarının tamamlanması için ilgili meslek disiplinindeki kriterler de dikkate alınarak yapılacak süre hesabında; işverenlerin gerekli tedbirleri uygulamasını ve gerektiğinde çalışanların ve kendi nam ve hesabına çalışanların korunmasını, 5. maddenin birinci fıkrasında belirtilen prensiplerin istikrarlı bir şekilde uygulanmasını, 10. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sağlık ve güvenlik planının yapılmasının gerektiği durumlarda bu planın uygulanmasını koordine eder.

Yapılan işteki ilerlemeleri ve meydana gelen değişiklikleri dikkate alarak Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 10. maddenin birinci fıkrasının (b) bendindeki sağlık ve güvenlik planında ve aynı fıkranın (c) bendine göre hazırlanan sağlık ve güvenlik dosyasında gerekli düzenlemeleri yapar veya yapılmasını sağlar.

Aynı yapı alanında, işe sonradan katılanlarda dahil olmak üzere, işveren veya alt işverenler arasında organizasyonu sağlar, iş kazaları ve meslek hastalıklarından çalışanları korumak üzere işverenlerce yapılan çalışmaları koordine eder. Kanun’un 23. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen işverenler arası bilgi alışverişinin sağlanmasına katkıda bulunur ve gerekli hallerde kendi nam ve hesabına çalışan kişilerin de bu çalışmalarda yer almasını sağlar. Yapı işlerinde güvenli bir şekilde çalışılmasını sağlamak üzere yapılması gerekli kontrolleri koordine eder. İzin verilen kişiler dışındakilerin yapı alanına girmesini önlemek üzere gerekli düzenlemeleri yapar.

IV- SAĞLIK VE GÜVENLİK PLANI VE BİLDİRİM

A- SAĞLIK VE GÜVENLİK PLANI

Sağlık ve güvenlik planı, muhtemel risklerin değerlendirilip yapı işi süreci boyunca sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin, organizasyon yapısının, çalışma yöntemlerinin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim tarafından yapılması gerektiğinin belirlendiği, aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı işverenler, alt işverenler, kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ve farklı çalışma ekipleri arasında sağlık ve güvenliğe dair hususların koordinasyonunun sağlanması amacıyla yapı alanının tamamından sorumlu işveren veya proje sorumlusu tarafından hazırlanan veya hazırlanması sağlanan planı ifade etmektedir.

B- ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜNE BİLDİRİM

İşveren veya proje sorumlusu;

• Yapı işinin 30 işgününden fazla süreceği ve devamlı olarak 20’den fazla çalışan istihdam edileceği,
• İşin büyüklüğü 500 yevmiyeden fazla çalışma gerektireceği

durumlarda yapı işine başlamadan önce aşağıda belirtilen bilgileri içeren bildirimi, Bakanlığın ilgili çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne vermekle yükümlüdür. Bu bildirimde belirtilen bilgilerin yer aldığı levha, açıkça görünecek şekilde yapı alanının uygun bir yerine konulur. Gerektiğinde bu bilgiler güncellenir. Bildirimde yer alacak hususlar:

1- Bildirim tarihi,

2- İnşaatın açık adresi (mahalle, cadde, sokak, numara, ada, parsel, semt, ilçe ve il adları),

3- İşverenin ad ve adresi (mahalle, cadde, sokak, numara, ada, parsel, semt, ilçe ve il adları),

4- Proje tipi (*),

5- Görevlendirilmesi halinde proje sorumlusunun adı ve adresi,

6- Proje hazırlık safhasındaki sağlık ve güvenlik koordinatörünün veya koordinatörlerinin adı ve adresi,

7- Proje uygulama safhasındaki sağlık ve güvenlik koordinatörünün veya koordinatörlerinin adı ve adresi,

8- İşin planlanan başlama tarihi,

9- Planlanan çalışma süresi (inşaatın muhtemel bitiş tarihi),

10- Yapı alanında çalışacağı tahmin edilen azami çalışan sayısı,

11- Yapı alanında bulunması muhtemel yüklenicilerin(**) sayısı,

12- Belirlenmiş olan yükleniciler(**) hakkında bilgi.

(*) Yapılan inşaatın yapı çeşidi yazılacaktır (köprü, bina, yol gibi).

(**) Alt işverenler, kendi nam ve hesabına çalışanlar ile mal veya hizmet tedarik edenler belirtilmelidir.

V- YAPILMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR

A- ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ

Yapı işlerinde; İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 16. maddesinde belirtilen hususlarla birlikte çalışanlar veya çalışan temsilcileri, yapı alanında sağlık ve güvenlik ile ilgili alınan tedbirler hakkında bilgilendirilir. Verilen bilgilerin kolay ve anlaşılır olması sağlanır. İş ekipmanlarının kullanım talimatı çalışanlar tarafından rahatlıkla okunabilecek bir yere asılması gerekmektedir.

B- ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI

Yapı alanının büyüklüğü ve riskin derecesi göz önünde bulundurularak, işyerinde yapılan çalışmalarda çalışanlar ve temsilcilerinin arasındaki koordinasyon sağlanarak, çalışanların veya çalışan temsilcilerinin görüşleri alınmalı ve katılımları sağlanmalıdır.

C- KULLANILAN MAKİNE, ARAÇ, EKİPMAN, MALZEME VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ

 İşveren, yapı işlerinin yapıldığı işyerlerinde kullanılan makine, araç, ekipman, malzeme ve çalışma yöntemlerinin ilgili teknik mevzuata ve iş sağlığı ve güvenliği yönünden kabul görmüş, uyumlaştırılmış ulusal veya uluslararası standartlara uygun olmasını sağlar. İşveren, mekanik ve elektrikli ekipmanın seçimi, kurulması, uygun yerlere yerleştirilmesi, hizmete alınması, işletilmesi ve bakımında, çalışanların sağlık ve güvenliği için, bu Yönetmelik hükümleri ile Makina Emniyeti Yönetmeliği(4) (2006/42/ AT) ile İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği hükümlerini dikkate alacak.

D- SAĞLIK VE GÜVENLİK PLANLARININ GEÇERLİLİĞİ

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin geçici 1. maddesine göre Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce hazırlanan sağlık ve güvenlik planları 01.06.2014 tarihine kadar anılan yönetmelik hükümlerine uygun hale getirilecektir.

VI- SONUÇ

Yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması, gerekli organizasyonun sağlanması ve alt işverenlerle işbirliği yapılması işvereninin yükümlülükleri arasında yer almaktadır. İşverenlerin kendi yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerekiyor. Ayrıca görevlendirdikleri kişilerin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğinin izlenmesinden ve denetlenmesinden sorumlu olacaklar. İşveren, Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilen yükümlülükleri bizzat yerine getirebileceği gibi, kendi adına hareket etmek üzere, gerekli fenni yeterliliğe sahip olan bir veya daha fazla proje sorumlusu tayin edebilir. Ayrıca sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirebilir. İş sağlığı ve güvenliği konularında, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmesi proje sorumlusunun veya işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmamaktadır. İşveren sağlık ve güvenlik planını hazırlamak ya da hazırlatmakla yükümlüdür. İşveren yapı işlerinde çalışanların görüşlerinin alınmasından ve bilgilendirilmesinden de sorumludur.

*           İş Başmüfettişi, Kamu Yönetimi Uzmanı

(1)         05.10.2013 tarih ve 28786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         02.07.2013 tarih ve 28695 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         03.03.2009 tarih ve 27158 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.