Üst Düzey Yöneticilere Fazla Çalışma Ücreti Ödenir mi?

Yazar: Şahin TÜRK*

Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinde işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre olarak tanımlanan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saat olarak düzenlenmiş, aynı kanunun fazla çalışma ücreti başlıklı 41. maddesinde ise, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle haftalık kırkbeş saat olarak belirlenen sürenin üzerinde fazla çalışma yapılabileceği, yapılacak her bir saat fazla çalışma için verilecek ücretin ise normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödeneceği hüküm altına alınmıştır(1).

Diğer taraftan, denkleştirme esasının uygulandığı haller ile serbest zaman kullanıldığı hallerde işçiye fazla çalışma ücreti ödenmeyeceğine ilişkin kanuni düzenlemeler yapılmış, işyerinde üst düzey yönetici konumunda çalışanlara belli şartların varlığı halinde fazla çalışma ücreti ödeneceği uygulama haline gelmiştir. Fazla çalışmaya ilişkin olarak denkleştirme ve serbest zaman konusunda yapılacak kısa açıklamalardan sonra üst düzey yönetici olarak çalışanlara hangi şartlar altında fazla çalışma ücretinin verileceği konusunda bu konudaki yargı kararlarından istifade etmek suretiyle bilgi verilecektir.

II- DENKLEŞTİRME

4857 sayılı İş Kanunu’na göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılmaktadır. Bundan başka haftalık çalışma sürelerinin değişkenlik göstermesi durumunda haftalık ortalama iş süresi belirlenmekte ve bunun 45 saati aşması halinde aşan kısım fazla çalışma sayılmaktadır. O halde günlük iş süresinin, hatta bazı hallerde haftalık iş süresinin aşılması fazla çalışma yapmış sayılmak için yeterli değildir. Yapılan düzenlemelere göre gün içinde ya da hafta başında yapılan fazla çalışmaya rağmen, takip eden gün ya da haftalar içinde eksik çalıştırılmak suretiyle denkleştirme olanaklı hale gelmiştir. Başka bir ifadeyle, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır(2). Buna karşılık denkleştirme yapılan hallerde toplam çalışma süresinin haftalık ortalaması kırkbeş saati aşarsa, aşan süreler fazla çalışma sayılacaktır(3). Denkleştirme süresinin iki ay olduğu, ancak bu sürenin toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar artırılabileceği Kanun hükmü olarak düzenlenmiştir.

III- SERBEST ZAMAN

Fazla çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, serbest zaman olarak kullanabilecektir. İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanabilir. İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

IV- ÜST DÜZEY YÖNETİCİNİN FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ

İşçinin onayının gerektiği ve süresi yılda 1475 sayılı Kanun’da olduğu gibi 4857 sayılı Kanun’da da 270 saat ile sınırlandırılan fazla çalışma ücretinin ödenmesinde; çalışanlar arasında görev yetki ya da sorumluluk yönüyle farklı uygulama yapılacağına dair yasal bir düzenleme yapılmamış, ancak işyerinde yönetici konumundaki üst düzey çalışanlar için fazla çalışmaya ilişkin uygulama yüksek mahkeme tarafından verilen kararlarla belirlenmiştir.

Yargıtay tarafından çeşitli tarihlerde verilen kararlarda, özetle;

İşyerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçinin, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamayacağı, bununla birlikte üst düzey yönetici konumunda olan işçiye aynı yerde görev ve talimat veren bir başka yönetici ya da şirket ortağının bulunması halinde, işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediğinden söz edilemeyeceğinden, yasal sınırlamaları aşan çalışmalar için fazla çalışma ücretine talep hakkının doğacağı, üst düzey yönetici bakımından şirketin yöneticisi veya yönetim kurulu üyesi tarafından fazla çalışma yapması yönünde bir talimatın verilip verilmediğinin de araştırılmasının gerektiği, işyerinde yüksek ücret alarak görev yapan üst düzey yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması yönünde açık bir talimat verilmemişse, görevinin gereği gibi yerine getirilmesi noktasında kendisinin belirlediği çalışma saatleri sebebiyle fazla çalışma ücreti talep edemeyeceği(4), hüküm altına alınmıştır.

Dolayısıyla, üst düzey yöneticinin çalışma saatleri kendisi tarafından belirleniyorsa ayrıca fazla çalışma ücreti talep edemeyeceği, ancak üst yöneticiye görev ve talimat veren bir başka yönetici veya şirket ortağının bulunması ile yine üst düzey yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması yönünde verilmiş açık bir talimatın bulunması hallerinde üst düzey yöneticinin çalışma saatlerini kendisinin belirlediğinden bahsedilemeyeceğinden, yasal sınırlamalar üzerindeki çalışmalar için fazla çalışma ücreti talep edeceği, söylenebilecektir.

*           İş Başmüfettişi

(1)         Haftalık normal çalışma süresinin dışında yapılacak fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaya ilişkin usul ve esasları düzenlemek üzere 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazete’de İş Kanunu'na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği yayımlanmıştır.

(2)         Şahin ÇİL, Çalışma ve Toplum Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 2007/3, s. 59 vd.

(3)         Sarper SÜZEK, İş Hukuku, 4. Baskı, 2008, s. 747

(4)         Yargıtay HGK'nın, 05.10.2011 tarih ve E. 2011/9-479, K. 2011/592 sayılı Kararı. Aynı yönde, Yargıtay HGK'nın, 27.04.2011 tarih ve E. 2011/9-41, K. 2011/237 sayılı Kararı; Yrg. 9. HD.'nin, 16.01.2012 tarih ve E. 2009/35292, K. 2012/189 sayılı Kararı; Yrg. 9. HD.'nin, 11.04.2012 tarih ve E. 2010/4805, K. 2012/12361 sayılı Kararı (Çevrimiçi İnternet Adresi: www.kazanci.com,  İnternet Erişim Tarihi: 02.10.2013).