Sosyal Güvenlik Mevzuatında Tamamı veya Bir Kısmı Prime Tabi Olmayan Ödemeler

Yazar: Savaş YURDAGÜL*

E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251

I- GİRİŞ

İşverenler yanlarında çalıştırdıkları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun[1] 4/1-a bendine tabi sigortalılarına (Eski SSK) gördükleri hizmet karşılığında çeşitli adlar altında ödemelerde bulunmaktadır. Sosyal güvenlik mevzuatımıza göre yapılan bu ödemelerin ya tamamı prime tabi olmakta, ya bir kısmı prime tabi olup, bir kısmı prime tabi olmamakta ya da tamamı prime tabi olmamaktadır. Bu noktada ileride herhangi bir sıkıntı ile karşılaşmamak adına yapılan ödemelerin prime tabi olup olmadığının iyi bilinmesi önem kazanmaktadır.

Bu çalışmada, uygulamada sıkça rastlanılan tereddütleri gidermek amacıyla tamamı veya bir kısmı prime tabi olmayan ödemeler konusu örnekler ile açıklanmaktadır.

II- TAMAMI PRİME TABİ OLMAYAN ÖDEMELER

İşçilere yapılan ödemelerden hangilerinin prime tabi olduğu, hangilerinin kısmen prime tabi olduğu ve hangilerinin prime tabi olmadıkları 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan maddenin 1. fıkrasının (b) bendine göre ayni yardımlar, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatlarının tamamı prime tabi değildir.

A- AYNİ YARDIMLAR

Bir yasa ya da sözleşme hükmüne dayanmayan ve işverenin atıfeti niteliğini taşıyan ve mal olarak ödenen yardımlardır.[2] Sosyal güvenlik mevzuatımıza göre ayni olarak yapılan yardımlar tutarları ne olursa olsun prime tabi değildir. Ancak ayni yardımın nakden ödenmesi halinde yapılan ödeme prime dahil edilir.

Örnek-1: İşveren Mehmet Beyin işçisi Ali Beye bayram öncesi 100,00 TL değerinde bir çift ayakkabı vermesi halinde, ayni olarak verilen ayakkabının tutarı üzerinden sosyal güvenlik primi kesilmez. Ancak Mehmet Bey, işçisi Ali Beye bayram öncesi ayakkabı alması amacı ile 100,00 TL verir ise bu ödeme prime tabi olur.

B- ÖLÜM, DOĞUM VE EVLENME YARDIMLARI

Sosyal güvenlik mevzuatımıza göre sigortalının anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölmesi halinde işverence verilen ölüm yardımı ile sigortalının evlenmesi veya çocuğunun olması halinde işveren tarafından yapılan doğum ve evlenme yardımları, miktarları ne olursa olsun prime tabi değildir.

Örnek-2: İşveren Ahmet Beyin işçisi Esra Hanıma evlenmesi nedeniyle bir kereye mahsus olarak 1.000,00 TL evlenme yardımı yapması halinde yapılan bu 1.000,00 TL’lik yardım prime tabi değildir.

C- GÖREV YOLLUKLARI

İşverenler tarafından sigortalılara, bireysel veya toplu iş sözleşmelerine istinaden ve sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerinin değiştirilmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler[3] prime tabi değildir.

Örnek-3: İstanbul’ da teknoloji alanında faaliyet gösteren X Limited Şirketi sahibi Süleyman Bey, işçisi Asım Beyi 3 gün için geçici görevle kendisini temsilen İzmir’ e Teknoloji Fuarına göndermiştir. Asım Bey’in iş sözleşmesinde geçici görev yolluğu günlük 150,00 TL olarak belirlenmiştir. Bu durumda Asım Beye ödenecek 3 günlük görev yolluğu olan 3 gün x 150,00 TL = 450,00 TL’lik ödeme prime tabi değildir.

D- SEYYAR GÖREV TAZMİNATI, KIDEM TAZMİNATI, İŞ SONU TAZMİNATI VEYA KIDEM TAZMİNATI MAHİYETİNDEKİ TOPLU ÖDEMELER VE KEŞİF ÜCRETİ

Sigortalılara görevleri gereği ödenen seyyar görev tazminatı, iş akdinin feshi veya çeşitli sebeplerle işten ayrılan işçilere işveren tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ödenen kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödemeler ve keşif ücreti prime tabi değildir.

Örnek-4: Emekli olması nedeniyle kendisine 15.000,00 TL kıdem tazminatı verilerek işten ayrılan Nasuh Beye yapılan bu ödeme prime tabi değildir.

Örnek-5: (Y) Doğalgaz şirketinde sayaç okuyucu olarak görev yapan sigortalı Şener Beye günlük 20,00 TL seyyar görev tazminatı verilmesi halinde yapılan bu ödeme prime tabi değildir.

E- İHBAR TAZMİNATI

Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin sona erdirilme ve ihbar süreleri 4857 sayılı İş Kanunu’nun[4] 17. maddesinde belirtilmiştir. Anılan maddede belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerektiği, işçinin kıdemine göre değişen süreler sonunda iş sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı, bildirim şartına uymayan tarafın, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı (ihbar tazminatı) ödemek zorunda olduğu belirtilmiştir.[5] Bu durumda verilen tazminat, sigortalının işyeri ile hukuki ilişkisi iş sözleşmesinin feshi ile sona ermiş olduğundan, ücret niteliğinde olmadığından prime dahil değildir.

Bununla beraber, işverenin bildirim şartına uymaması veya bildirim süresine ait ücreti peşin ödeyerek sözleşmeyi feshetmesi, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda da işçiye ödenen kötü niyet tazminatı da prime tabi değildir.

Örnek-6: 2 yıldır aynı işyerinde çalışan Ahmet Beye 6 haftalık ücreti olan 2.400,00 TL peşin olarak ödenerek işine son verilmiştir. Bu durumda Ahmet Beye ödenen 2.400,00 TL’lik ihbar tazminatı prime tabi değildir.

F- KASA TAZMİNATI

İşyerlerinde para veya kıymetli evrak ya da eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak amacıyla işverenler tarafından ödenen kasa tazminatları, ücret niteliğinde olmadığından prime tabi değildir.

Örnek-7: (Z) Bankasında çalışan Memnune Hanıma gişede görevli olması nedeniyle günlük 15,00 TL kasa tazminatı ödenmesi durumunda Memnune Hanıma yapılan bu ödemeler prime tabi değildir.

III- BİR KISMI PRİME TABİ OLMAYAN ÖDEMELER

5510 sayılı Kanun’un 80. maddesine göre Kurum’ca tutarları yıllar itibariyle belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları prime tabi tutulmamaktadır.

A- YEMEK PARASI

Sigortalılara işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartı ile yemek parası adı altında yapılan ödemelerin, fiilen çalıştıkları gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için belirlenen günlük asgari ücretin % 6’sı kadar tutarı prime tabi değildir.

Yemek parası olarak yapılan ödemelerin prime tabi olan tutarı şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = Günlük Brüt Asgari Ücret x % 6 x Ay İçinde Çalışılan Gün

Prime Dahil Yemek Parası = Ödenen Yemek Parası – İstisna Tutarı

Örnek-8: Kendisine 2013/Ağustos ayında günlük 6,00 TL yemek parası ödenen ve ay içinde 22 gün çalışan Mehmet Beyin yapılan bu ödeme dolayısıyla prime dahil olan ödemesi şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = 34,05 TL[6] x %6 x 22 = 44,95 TL

Prime Dahil Yemek Parası = 132,00 TL(22 gün x 6 TL) – 44,95 TL = 87,05 TL’dir.

B- ÇOCUK YARDIMI

Sigortalılara çocuk yardımı olarak yapılan ödemelerden, sigortalı veya isteğe bağlı sigortalı sayılmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almayan çocuklarından 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim ya da 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda[7] belirtilen aday çırak, çırak veya işletmelerde mesleki eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın malul olduğu tespit edilen evli olmayanlardan en fazla iki çocuğa kadar olanları için, sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışması olup olmadığına bakılmaksızın iki çocuğu geçmemek kaydıyla, çocuk başına her yıl 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin % 2’si kadar tutarı prime tabi değildir.

Çocuk yardımı olarak yapılan ödemelerin prime tabi olan tutarı şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = Brüt Asgari Ücret x %2 x Çocuk Sayısı (En Fazla 2 Olabilir)

Prime Dahil Çocuk Yardımı = Ödenen Çocuk Yardımı – İstisna Tutarı

Örnek-9: 3 çocuğu olup, kendisine 2013/Ağustos ayında 200,00 TL çocuk yardımı yapılan İbrahim Beyin yapılan bu ödeme dolayısıyla prime dahil olan ödemesi şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = 1.021,50 TL x %2 x 2 = 40,86 TL

Prime Dahil Çocuk Yardımı = 200,00 TL – 40,86 TL = 159,14 TL’dir.

C- AİLE YARDIMI

Sigortalılara aile yardımı olarak yapılan ödemelerden, sigortalının hizmet akdi devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığına bakılmaksızın ve sigortalının eşinin çalışmaması ve gelir ve aylık almaması durumunda 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin % 10’u kadar tutarı prime tabi değildir.

Aile yardımı olarak yapılan ödemelerin prime tabi olan tutarı şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = Brüt Asgari Ücret x % 10

Prime Dahil Aile Yardımı = Ödenen Aile Yardımı – İstisna Tutarı

Örnek-10: Eşi çalışmayıp, kendisine 2013/Ağustos ayında 200,00 TL aile yardımı yapılan İsmail Beyin yapılan bu ödeme dolayısıyla prime dahil olan ödemesi şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = 1.021,50 TL x % 10 = 102,15 TL

Prime Dahil Aile Yardımı = 200,00 TL – 102,15 TL = 97,85 TL’dir.

D- İŞVERENLER TARAFINDAN SİGORTALILAR İÇİN ÖZEL SAĞLIK SİGORTLARINA VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE ÖDENEN ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI VE BİREYSEL EMEKLİLİK KATKI PAYI TUTARI

Sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin % 30’u kadar tutarı prime tabi değildir.

Özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı olarak yapılan ödemelerin prime tabi olan tutarı şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = Brüt Asgari Ücret x % 30

Prime Dahil Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı = Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı - İstisna Tutarı

Örnek-11: Sigortalı Ali Bey adına işvereni Gökhan Beyin, 2013/Ağustos ayında 200,00 TL Özel sağlık sigortası primi ile 150,00 TL bireysel emeklilik katkı payı ödemesi durumunda Ali Beyin yapılan bu ödeme dolayısıyla prime dahil olan ödemesi şu şekilde hesaplanır:

İstisna Tutarı = 1.021,50 TL x % 30 = 306,45 TL

Prime Dahil Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı = 200,00 TL + 150,00 TL – 306,45 = 43,55 TL’dir.

IV- SONUÇ

Çalışmanın önceki bölümlerinde belirtilen ödemeler dışında, her ne ad altında yapılırsa yapılsın tüm ödemeler prime tabi olup, 5510 sayılı Kanun haricindeki diğer kanunlarda prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar dikkate alınmamaktadır. Bu yönüyle tamamı veya bir kısmı prime tabi olmayan ödemelerin doğru bilinmesi ve uygulanması hem işverenlerin gelecekte idari para cezasına maruz kalmasını önleyecek, hem de sigortalıların gelir ve aylık bağlanması aşamasında önem kazanan prime esas kazançlarının doğru olarak bildirilmesine olanak sağlayacaktır.

---

* Manisa Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni, Mali Hukuk Bilim Uzmanı

[1] 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] Ali GÜZEL – A. Rıza OKUR – Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Basım A.Ş., İstanbul, 2010, s. 244

[3] 18.02.1954 tarih ve 8637 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Harcırah Kanunu’nun 3. maddeinde belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır.

[4] 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] Mustafa ÇOLAK, Tüm Yönleriyle Çalışma Hayatındaki Toplu Ödeme, Tazminatlar ve Vergilendirilmesi (Analizi ve Öneriler), Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2012, s. 164

[6] 2013 yılı ikinci döneminde 16 yaşından büyükler için belirlenen asgari ücret 1.021,50 TL olup; günlük brüt asgari ücret 1021,50 TL/30 = 34,05 TL’dir.

[7] 19.06.1986 tarih ve 19139 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.