Yazar: Ekrem TAŞBAŞI*
E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251
I- GİRİŞ
5510
sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre 4.
maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime
esas kazançların hesabında
1) Hak edilen ücretlerin,
2)
Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde
yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel
sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,
3)
İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve
(2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere
sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır.
Ancak
sigorta primine tabi olmayan kazançların neler olduğu aynı maddede
sınırlı olarak sayılmıştır. Bu makalede sigorta prime tabi olan olmayan
ödemelerden bahsedilecektir.
II- SİGORTA PRİMİNE TABİ OLMAYAN KAZANÇLAR
5510
sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre ayni
yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları,
seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem
tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa
tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek,
çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel
sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık
toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve
bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi
tutulmamaktadır. Bu ödemeler başlıklar halinde aşağıda yer almaktadır.
A- AYNİ YARDIMLAR
İşverenlerce
sigortalılara mal olarak yapılan yardımlar, tutarları üzerinde
durulmaksızın, prime esas kazançlara dahil edilmeyecektir. Ancak, ayni
yardımların sigortalılara nakden ödenmesi halinde (örneğin yağ parası,
un parası, ayakkabı parası gibi) prime tabi tutulması gerekmektedir.
Yargıtayın bir kararında “…Burada
aynı yardımlar Özellik gösterir.Ayni yardımdan amaç, sosyal veya
kişisel bir ihtiyacın karşılanması yolunda yapılan bir yardımdır.
Yardımın ayni veya para olarak yapılmasının önemi bulunmamaktadır.
Örneğin; işverenin sigortalılarına dağıttığı elbise, ayakkabı, sigortalı
çocukları için, kitap, kırtasiye gibi yardımlar, doğrudan aynı nitelik
taşımasına karşın bu yardımlar yemek bedeli, taşıl gideri, yakacak
bedeli, dikiş ücreti mesken veya sağlık yardımı, öğrenim yardımı
türünden nakitte olabilir. Bu tür somut biçimde belli edilmiş bir
ihtiyaca yönelik yardımlar ayni yardım olarak kabul edilir ve prim
hesabında dikkate alınmazlar….” denilmektedir. Ancak
506S.SSK/77’de sigorta primine tabi olmayan ödemeler sınırlı olarak
sayıldığından ayni yardımlarının nakit olarak ödenmesi halinde prime
tabi olması gerektiği anlaşılmaktadır.
B- ÖLÜM, DOĞUM VE EVLENME YARDIMLARI
Ölüm,
doğum ve evlenme hallerinde yapılan yardımlar, miktarı ne olursa olsun,
prime esas kazançların hesabında dikkate alınmamaktadır.
Sigortalının
anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölümü halinde sigortalıya verilen
ölüm yardımı ile sigortalının evlenmesi veyahut çocuğunun olması halinde
işveren tarafından yapılan doğum ve evlenme yardımları prime esas
kazançların hesabına dahil edilmemektedir.
C- GÖREV YOLLUKLARI
Görev
6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 3. maddesinde açıklanmıştır. Anılan
maddede belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme
masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır. Bu bakımdan,
sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye
dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka
yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve
yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dahil edilmemektedir.
D- SEYYAR GÖREV TAZMİNATI, KIDEM TAZMİNATI, İŞ SONU TAZMİNATI VEYA KIDEM TAZMİNATI MAHİYETİNDEKİ TOPLU ÖDEMELER VE KEŞİF ÜCRETİ
Görevleri
gereği sigortalılara ödenen seyyar görev tazminatı, iş akdinin feshi
veya çeşitli sebeplerle işten ayrılan işçilere işveren tarafından bir
defaya mahsus olmak üzere ödenen kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya
kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödemeler ve keşif ücreti; prime
esas kazancın hesaplanması sırasında dikkate alınmamaktadır. Ancak,
yukarıda belirtilen ödemeleri kanıtlayıcı nitelikteki belgelerin,
gerektiğinde denetim elemanlarına ibraz edilmesi gerekmektedir.
E- İHBAR TAZMİNATI
4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde, belirsiz
süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa
bildirilmesi gerektiği, işçinin kıdemine göre değişen süreler sonunda iş
sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı, bildirim şartına uymayan tarafın,
bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı (ihbar tazminatı)
ödemek zorunda olduğu belirtilmiştir. Bu durumda sigortalının işyeri ile
hukuki ilişkisi iş sözleşmesinin feshi ile sona ermiş olduğundan,
ödenen tazminat, ücret niteliğinde olmadığı için prime esas kazanca da
dahil edilememektedir.
Ayrıca,
işverenin bildirim şartına uymaması veya bildirim süresine ait ücreti
peşin ödeyerek sözleşmeyi feshetmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18, 19,
20 ve 21. maddeleri hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil
etmeyeceğinden, İş Kanunu’nun 18. maddesinin birinci fıkrası uyarınca,
18, 19, 20 ve 21. maddelerinin uygulama alanı dışında kalan işçilerin iş
sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği
durumlarda işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenmesi
gerekmektedir. Bu durumda da işçinin işyeri ile olan hukuki bağı, iş
sözleşmesinin feshi ile sona erdiğinden, işçiye ödenen kötü niyet
tazminatı prime esas kazanca da dahil edilememektedir.
Ancak,
işçiye bildirim süresince iş araması için belli bir süre izin verilmesi
İş Kanunu’nun gereği olup, bu süre zarfında işçi-işveren arasındaki
hukuki bağ sona ermediğinden bildirim süresi içinde işçinin aldığı
ücretler prime esas kazanca da dahil edilmesi gerekmektedir.
F- KASA TAZMİNATI
İşyerlerinde
para veya kıymetli evrak ya da eşya muhafazası ile görevli bulunan
sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak amacıyla işverenler tarafından
ödenen kasa tazminatları, ücret niteliğinde sayılamayacağından, prime
esas kazançtan istisna tutulması gerekmektedir.
Ancak,
kasa tazminatı niteliğinde olan ödemelerin para ve kıymetli evrak
veyahut eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalıya ödenmesi
gerektiğinden, bu tür sorumluluğu bulunmayan sigortalılara bu nitelikte
bir ödemenin yapılması halinde söz konusu ödemeler prime esas kazanca
dahil edilmesi gerekmektedir.
III- SONUÇ
5510
sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre ayni
yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları,
seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem
tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa
tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek,
çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel
sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık
toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve
bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi
tutulmamaktadır.
5510
sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre ise
(b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa
yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi
ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi
tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun
uygulanmasında dikkate alınmamaktadır.
_______________________
* Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder