Yazar: Cumhur Sinan ÖZDEMİR*
Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251
I- GİRİŞ
Yeni
doğum yapmış veya emziren çalışanın işyerlerindeki sağlık ve
güvenliğinin sağlanması ve geliştirilmesini destekleyecek önlemlerin
alınması ve bu çalışanların hangi dönemlerde ne gibi işlerde
çalıştırılmalarının yasak olduğu, çalıştırılabileceği işlerde hangi şart
ve usullere uyulacağı, emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının
nasıl kurulacağı ve hangi şartları taşıyacağı 6331 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu(1)’nun, 30. maddesine dayanılarak hazırlanan
Yönetmelikle belirlenmiştir(2).
Analık halinde çalışma ve süt izni 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 74. maddesinde düzenlenmiştir.
Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak
üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır.
Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık
süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu
takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç
haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı
süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum
yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak
süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
Öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre
doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu
ile belirtilir.
II- GEBE VEYA EMZİREN KADINLARIN ÇALIŞTIRILMA ŞARTLARI
A- BİLGİLENDİRME VE DEĞERLENDİRME
- Çalışan, gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirecektir.
-
İşveren, gebe veya emziren çalışanın sağlık ve güvenliği için tehlikeli
sayılan kimyasal, fiziksel, biyolojik etkenlerin ve çalışma
süreçlerinin çalışanlar üzerindeki etkilerini değerlendirip,
değerlendirme sonucuna göre genel ve özel önlemleri alacaktır.
-
İşveren, işyerindeki maruziyetin şeklini, düzeyini ve süresini
etkenler, süreçler, çalışma koşulları veya özel bir riske maruz kalma
olasılığı bulunan işleri de; sağlık ve güvenlik risklerinin, gebe veya
emziren çalışanlar üzerindeki etkilerini belirlemek ve alınacak
önlemleri kararlaştırmak üzere değerlendirip, değerlendirmede kişisel
olarak çalışanı etkileyen psikososyal ve tıbbi faktörleri de dikkate
almak zorundadır.
-
Gebe veya emziren çalışan, işyerinde yapılan değerlendirmenin sonuçları
ile sağlık ve güvenlik amacıyla alınması gereken önlemler hakkında
işveren tarafından bilgilendirilecektir.
B- GECE ÇALIŞMASI
Kadın
çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren
doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar.
Yeni
doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece
çalıştırılması yasaktır. Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından
sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece
çalıştırılamaz.
C- ÇALIŞMA SAATLERİ
Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.
D- MUAYENE İZNİ
Gebe çalışanlara gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir.
E- ANALIK VE SÜT İZNİ
Hekim
raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına
uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir
indirim yapılmaz. İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin
tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden
sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin
hakkının hesabında dikkate alınmaz. Kadın işçilere bir yaşından küçük
çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni
verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek
kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden
sayılır.
F- EMZİREN ÇALIŞANLARIN ÇALIŞTIRILMASI
Emziren
çalışanların, doğum izninin bitiminde ve işe başlamalarından önce,
çalışmalarına engel durumları olmadığının raporla belirlenmesi gerekir.
Çalışmasının sakıncalı olduğu hekim raporu ile belirlenen çalışan,
raporda belirtilen süre ve işlerde çalıştırılamaz.
III- İŞVERENCE; GEBE, YENİ DOĞUM YAPMIŞ VEYA EMZİREN ÇALIŞANIN SAĞLIK VE GÜVENLİĞİ İÇİN ALINACAK GENEL ÖNLEMLER
- Fiziksel ve zihinsel yorgunluk ile ilgili olarak; gebe veya emziren çalışanın çalışma saatleri ve ara dinlenmeleri geçici olarak yeniden düzenlenir, söz konusu çalışanların çalışma saatlerinin gece süresine ve gebe çalışanların çalışmalarının günün erken saatlerine rastlamaması için gereken önlemler alınır.
- Duruş problemleri ile ilgili olarak; çalışma mahalli ve çalışma düzeni, gebe veya emziren çalışanların duruş problemlerini ve kaza riskini azaltacak şekilde yeniden düzenlenir, mümkün olduğu durumlarda oturarak çalışmaları sağlanır. Gebeliğin durumuna göre yorgunluğun ve diğer duruş problemlerinin azaltılması veya ortadan kaldırılması için dinlenme araları ihtiyaca göre daha sık ve uzun olarak düzenlenir.
- Yüksekte çalışmalarda, gebe çalışanın çalışma yerlerinin platform, merdiven gibi yüksek ve düşme tehlikesi olan yerlerde olmaması için gerekli düzenlemeler yapılır.
- Çalışma saatleri ve çalışma hızı ile ilgili olarak; çalışma hızının, saatlerinin ve işteki yoğunluğun çalışanın önerileri dikkate alınarak mümkün olduğunca uygun hale getirilmesi için gerekli şartlar sağlanır.
- Gebe veya yeni doğum yapmış çalışanın yalnız çalıştırılmaması esastır. Ancak zorunluluk halinde gebe veya yeni doğum yapmış çalışanın yalnız çalıştırılması gerektiğinde işyerinde bulunan diğer çalışanlarla kolayca iletişim sağlayabilmeleri için gerekli önlemler alınır. Ayrıca çalışanın uygun tıbbi ve diğer destekleri alabilmesi için gerekli düzenlemeler yapılır, acil yardım prosedürlerinde bu durum göz önüne alınır.
- İş stresi ile ilgili olarak; gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanı, çalışma koşulları, çalışma saatleri, müşterilerle ve üçüncü kişilerle ilişkiler, iş yükü, işini kaybetme korkusu gibi stres faktörlerine yönelik koruyucu önlemler alınır. Düşük veya ölü doğum yapmış veya doğumdan sonra bebeğini kaybetmiş çalışanı stresten korumak için itina gösterilir.
- Gebe çalışanın, ayakta çalışması gereken işlerde, mümkün olan durumlarda oturması sağlanır, sürekli oturarak veya sürekli ayakta çalışması engellenir, çalışmanın böyle düzenlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda dinlenme araları artırılır, hamileliğin gelişimine göre gerekli önlemler alınır.
- Dinlenme ve diğer iyileştirici olanakların sağlanması ile ilgili olarak; gebe çalışanın sigarasız ve dumansız bir ortamda gerekli aralıklarla oturarak veya rahatça uzanacak şekilde fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini sağlayacak şartlar temin edilir. Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanın sık tuvalete gitme ihtiyacı göz önüne alınarak uzun süreli çalışmalar ve ekip çalışmaları bu gereksinime uygun olarak düzenlenir, ayrıca enfeksiyon ve diğer hastalıklara karşı gerekli hijyen şartları sağlanır. Gebe veya emziren çalışanın, kişisel ihtiyaçları göz önüne alınarak, beslenme molasının, temiz içme suyu temininin ve diğer ihtiyaçlarının kendileriyle de istişare edilerek karşılanması sağlanır.
IV- ODA VE YURT AÇMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Yaşları
ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan
işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren
tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre
uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur.
Yaşları
ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan
işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren
çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma
yerlerinden ayrı ve işyerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur.
Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla
yükümlüdür.
İşverenler,
ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma
yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları
anlaşmalarla da yerine getirebilirler.
Oda
ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve
mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın
çalışanların toplam sayısı dikkate alınacaktır.
Emzirme
odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının
hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti
babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir.
V- ODA VE YURTLARDAN FAYDALANACAKLAR
Oda
ve yurtlardan, kadın çalışanların çocukları ile erkek çalışanların
annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları faydalanırlar.
Odalara 0-1 yaşındaki, yurtlara velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı
yapılmayan 66 aylığa kadar çocuklar alınır.
Oda
ve yurtlarda, çocuklar ve görevliler dışında başkasının bulunması ve
bunların amaç dışında kullanılması yasaktır. Yurtlarda 0-24 aylık, 25-48
aylık ve 49-66 aylık çocuklar birbirinden ayrı bulundurulur.
Çocuklar,
oda ve yurtlara işbaşı yapılmadan önce bırakılır, işin bitiminde
alınır. Anne ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve yönetimine
dair kurallara uymak şartıyla ara dinlenmesinde çocuklarını görüp
bakımlarıyla ilgilenebilirler.
VI- ODA VE YURTLARIN BİLDİRİLMESİ
İşverenler,
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde
açtıkları oda ve yurtlarla ilgili bilgi ve belgeleri, açılma tarihinden
itibaren en geç 30 gün içinde bir rapor halinde Millî Eğitim Bakanlığı
ile bağlı oldukları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne göndermek
zorundadırlar. Raporda;
a- İşyerinin unvanı, bağlı olduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü sicil numarası ve adresi,
b- İşyerinde çalıştırılan toplam çalışan sayısı ve kadın çalışan sayısı,
c- Kurum’a alınan çocuk sayısı, cinsiyeti,
d- Kurum’un açık adresi, oda sayısı, oyun yerleri, bahçenin büyüklüğü, bakım ve eğitim araçlarının miktar ve çeşitleri
belirtilir.
VII- SONUÇ
Kadın
çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren
doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. Yeni doğum
yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması
yasaktır. Gebe veya emziren çalışanlar günde yedi buçuk saatten fazla
çalıştırılamazlar.
4857 sayılı İş Kanunu’nun, 74. maddesine göre;
hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin
verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi
sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin
ücretinde bir indirim yapılmaz. İsteği halinde kadın işçiye, onaltı
haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz
haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre,
yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. Kadın işçilere
bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk
saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça
bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma
süresinden sayılır.
0-60
aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan
60-66 aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerlere;
yurt/çocuk bakım yurdu/kreş denir. Yaşları ve medeni halleri ne olursa
olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki
çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını
emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve
işyerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur. Oda ve yurtların bina,
kuruluş, döşeme, araç, gereç, taşıt, beslenme gibi giderlerinin tamamı
işverenlerce karşılanır. Ayda en az bir defa işveren veya vekili
tarafından denetlenir. İşveren, işveren vekili, işyeri hekimi veya bu
birimlerin yönetim ve gözetiminden sorumlu olanlarca görülen eksiklikler
derhal giderilir.
Yaşları
ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan
işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren
tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre
uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur.
Yasal
düzenlemeye uymayan işverenler hakkında 6331 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu’na göre 2013 yılında her yükümlülük ve aykırılığın
devam ettiği her ay için 1.078 TL idari para cezası uygulanacaktır.
* İş Başmüfettişi
(1) Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. Cumhur Sinan ÖZDEMİR, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Uygulama Rehberi (Soru-Cevaplı), Maliye Postası Yayınları, Ankara Mart 2013
(2)
Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları
ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik, 16.08.2013 tarih ve 28737
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder